Drakengevecht en dodendans in het oosten van de Allgäu

7 december 2019

Schilderachtige natuur, vriendelijke mensen en er middenin het sprookjesachtige Königsschloss Neuschwanstein – wat wil je nog meer? Het (vakantie)gevoel in en om Füssen is gewoon hemels. Maar het zijn juist de enigszins duistere verhalen, die van de oostelijke Allgäu een onvergetelijke reisbestemming maken. Waarom dat zo is, leggen we hier uit.

Tekst: Miriam Schröer

Aankomst in het vredige Füssen

Als je in de hoogstgelegen stad van Beieren uit de trein stapt, zet je eerst je bagage op de grond en haal je diep adem. Bij voorkeur met je ogen dicht. Dan doe je je ogen weer open en zie je om je heen allemaal bergtoppen. De schone lucht en het overweldigende décor van de bergen laten iedere Alpenliefhebber een zucht van geluk slaken. Nadat de bagage in het hotel is afgegeven, sluit ik me als eerste kennismaking aan bij een stadsrondleiding door de prachtige Altstadt, waar ik gefascineerd ben door de bont beschilderde huizen.

Foto: Iurii Kazakov/shutterstock.com

De oorsprong van de luit

“Hier lopen we over een van de belangrijkste Romeinse straten, de Via Claudia Augusta”, vertelt stadsgids Karin Ried. De directe verbinding naar Noord-Italië was een van de redenen, dat Füssen eerst de oorsprong en later het bolwerk van de bouw van luiten in Europa werd. Het hout voor het instrument met de bolle buik kwam uit de omliggende bergbossen. Tijdens de hoogtijdagen in de 17^e en 18^e eeuw kwam twee derde deel van alle luitbouwers uit Füssen. Uiteindelijk veroorzaakte de afnemende vraag naar het instrument dat de instrumentenbouwers weer verdwenen. “Tegenwoordig zijn er weer zes bouwers van tokkel- en strijkinstrumenten in Füssen”, bericht Karin Ried enthousiast en zichtbaar trots op de herleefde Füssener traditie.

Foto: Nayef Hammouri/shutterstock.com

Prachtige kloosterbibliotheek

Bij een stadswandeling mag een bezoek aan het museum van de stad in het vroegere benedictijnenklooster St. Mang niet ontbreken. Boekenwurmen voelen zich hier in deze kloosterbibliotheek in de zevende hemel. De ovale vorm van de zaal en het vele licht geven deze barokke schoonheid in roze en geel iets harmonieus rustgevends.

Lichaam en ziel

Het eveneens ovale gat in de bodem diende vooral als symbolische verbinding met het eronder gelegen refectorium, de eetzaal van de monniken. De filosofie die daarachter schuilde, was dat zowel het lichaam als de geest gevoed moeten worden. De geest door de lectuur, het lijf door voedsel. “Boven het geestelijke en beneden het lijflijke”, verklaart Karin Ried en maakt daarmee duidelijk, dat ondanks de eenheid, het geestelijke deel van de mens verheven was boven het lijflijke. Het is niet moeilijk je voor te stellen, dat de geest zich in deze hemels aandoende bibliotheek goed kon ontwikkelen. Wellicht heeft de opstijgende geur van het middageten de studie van de monniken zelfs versneld…

Foto: Miriam Schröer

Een deur verder is al een volgende poort naar de hemel: De Kaisersaal was de feestzaal van het klooster. Dit kun je ook afzien aan het plafond dat weelderig is versierd. Als je je niet alleen door de pracht en praal wilt laten leiden, maar je ook wil laten overtuigen van de geweldige akoestiek, moet je hier een keertje heenkomen als er een kamerconcert wordt gegeven.

Foto: Riccardo Russomanno

Dans met de dood

Vanuit het klooster kom je direct in de St.-Anna Kapel, waar een ware schat verborgen is: De Füssener Totentanz, het oudst bewaard gebleven schilderij van de dodendans in Beieren. Het twintigdelige schilderij neemt een halve wand in beslag. Voor het eerst sinds mijn komst naar Füssen zijn woorden als ‘hemelsׄ, ‘paradijselijk’ of ‘sprookjesachtig’ niet van toepassing. De Totentanz houdt de waarnemers op een heel andere manier in de ban.

De dood, gesymboliseerd door een skelet dat in sommige scènes een zeis in zijn knokige hand houdt, verrast op twintig kleine afbeeldingen de mensen met zijn verschijning. De twintig afgebeelde mensen zijn allen van een andere stand. Overeenkomstig de toenmalige maatschappelijke structuren komt de paus op de eerste plaats, in het midden de dokter en kroegbaas, op het eind een heks, een speler en zelfs een kind.

Wat de schilder als boodschap overbrengen wilde is snel duidelijk: Iedereen moet sterven, ‘Sagt Ja Sagt Nein, Getanzt Muess sein’ vat een tekst boven het schilderij de afbeeldingen samen. Ondanks de duistere boodschap die deze spreuk inhoudt, is dit schilderij fascinerend. Misschien, omdat het op een onserieuze manier (met dansende skeletten) een ernstige boodschap overbrengt, die eigenlijk helemaal niet zo goed in deze mooie volmaakte wereld kan passen.

Foto: Füssen Tourismus und Marketing/www.guenterstandl.de

Een held wordt heilig verklaard

Op een paar minuten lopen van het vroegere klooster staat de parochiekerk St. Mang. “Kijk eerst maar eens op je gemak rond”, adviseert onze gids. Al snel valt het op, dat deze kerk anders dan andere is. Overal draken! Drakenfiguren, drakenschilderijen, draken als meubelstuk.

De gevaarlijke draak werd volgens de legende in de 8^e eeuw door de kluizenaar Magnus heldhaftig bestreden en overwonnen. Magnus werd daarom later heilig verklaard. Deze fabel heeft ook een diepere betekenis: De draak staat symbool voor de goddeloosheid en het bijgeloof, waarvan Magnus de heidense bevolking heeft bevrijd. Ook tegenwoordig is Magnus de heilige held van Füssen.

Foto: jorisvo/shutterstock.com

Een verwarrend Symbool

“De vele draken in deze kerk zorgen bij onze Chinese gasten voor enige verwarring”, vertelt Karin Riedt. In China staat de draak immers symbool voor geluk, goedheid en zelfs goddelijke bescherming. Sommige Chinezen hebben zich daarom verbaasd afgevraagd waarom in Füssen mensen die het geluk bestrijden heilig verklaard worden. Ik kijk naar boven en daar is natuurlijk ook Magnus tijdens zijn heldendaad in de plafondschildering te zien.

Foto: jorisvo/shutterstock.com

Een tocht langs Ludwigs dromen

Er is nog een historisch figuur niet weg te denken uit Füssen; in alle souvenirwinkels en in de namen van veel hotels, restaurants, wandelroutes duikt hij steeds weer op. De Beierse koning Ludwig II krijgt een heleboel aandacht – tijdens zijn leven en ook tegenwoordig nog. Heilig verklaard net als Magnus werd hij nooit, maar hier in de regio lijkt hij wel een soort heilige te zijn.

Dat geldt overigens niet alleen voor Ludwig als persoon; ook zijn grootste bouwproject, Schloss Neuschwanstein, fascineert heel veel mensen. Als een juweel ligt het midden in de natuur. Direct na Ludwigs dood in 1886 besloot zijn familie het onvoltooide kasteel waarin Ludwig eigenlijk wilde intrekken, voor het publiek open te stellen.

Foto: Riccardo Russomanno

Bezoekers komen niet alleen hierheen om de gedetailleerde houten panelen, de kleurrijke mozaïeken en de schilderijen, die onder andere scenes uit Wagners opera’s uitbeelden, te bewonderen. De inrichting van het kasteelinterieur maakt het ook mogelijk de ‘Märchenkönig’, de sprookjeskoning zoals hij ook werd genoemd, als mens te leren kennen. Hoe kwam de eigenzinnige Ludwig eigenlijk op het idee in het kasteel een druipsteengrot na te laten bouwen?

Bij de pogingen om tijdens de bezichtiging van het kasteel een oordeel over de persoonlijkheid van de veelbesproken koning te vellen, wordt één ding duidelijk: Hij was misschien een romantische dromer, maar tegelijkertijd ook een praktisch mens. Alles wat hem beviel, zoals de druipsteengrotten en Wagners opera’s, liet hij simpelweg in zijn directe (geplande) woonomgeving aanbrengen. Zo wilde de schuwe individualist zoveel voorkomen, dat hij het kasteel moest verlaten. Ik loop door de verschillende ruimtes en heb het idee, dat ik in Ludwigs dromen figureer.

Foto: Igor Plotnikov/shutterstock.com

Onbegrepen zonderling of geestelijk gestoord?

Of degene die het idee voor dit kasteel had waanzinnig was, is moeilijk te beoordelen. Ludwigs psychiater constateerde bij hem kort voor zijn mysterieuze dood in de Strarnberger See als ‘een voortgeschreden mate van geestesstoornis’. Misschien was hij echter alleen maar een onbegrepen zonderling, die niet zo goed in zijn tijd paste, een excentrieke dromer met depressieve buien. Of Ludwig op de bewuste avond van zijn dood vermoord werd of zelf een einde aan zijn leven maakte, weet tot op heden niemand.

Foto: Miriam Schröer

Op de dag van mijn vertrek maak ik nog en uitstapje naar de Alatsee, die – alhoewel het een van de kleinste in de omgeving is – toch behoorlijk groot is. Liggend in het gras laat ik mijn blik over het wateroppervlak dwalen. Zo’n meer heeft een rustgevende werking; je kunt je nauwelijks voorstellen, dat ze ook het graf van een legendarische koning kunnen worden. ‘Stille wateren hebben diepe gronden’, geldt letterlijk ook voor Beierse bergmeren.

De laatste berglucht

Füssen is een prachtige plaats. Maar juist de markante, enigszins duistere indrukken, geven deze voor het overige vlekkeloze stad in de Ostallgäu zo’n spannend, uniek karakter. Op het station adem ik de berglucht nog één keer diep in en stap de trein in. In mijn bagage: herinneringen aan beeldschone natuur en aangrijpende verhalen van dansende skeletten, heilige drakendoders en geheimzinnige bergmeren.