Eureka! Zes Duitse uitvindingen

3 november 2019

Zonder Duitsland geen jeans, geen bier, geen scanner, geen thermosfles en geen tram. Vol waardering wijden we dit artikel aan de fantasierijke creaties van Duitse slimmeriken.

Tekst: Jennifer Latuperisa-Andresen

PLATENSPELER

Emil Berliner had in 1880 niet alleen de grammofoon uitgevonden, die nog met een krukas werd aangedreven, maar daarna ook zijn opvolger: de platenspeler. En dat zelfs al zeven jaar later. Toch moest hij bijna vijftig jaar wachten voor deze uitvinding in de jaren ’30 echt populair werd om daarna bijna vijftig jaar onmisbaar te zijn. En zelfs in het tijdperk van de digitale muziek zijn er nog altijd diehard fans te vinden.

Foto: Everett Collection/shutterstock.com

ASPIRINE

Het bekendste medicijn tegen hoofdpijn heeft een vrij ingewikkelde geschiedenis. Acetylsalicylzuur (afgekort ASA) werd bij Bayer in Elberfeld (Wuppertal) uitgevonden. Het was voor het eerst dat men er binnen de geneeskunde in slaagde een zuivere synthese te maken. Het nieuwe medicijn, Aspirine dus, werd in 1899 gepatenteerd. De carrières van de twee scheikundigen die bij de ontwikkeling betrokken waren, en dit aantal staat nog steeds ter discussie, namen vervolgens een enorme vlucht.

Zo lukte het de jongere Felix Hoffmann bijvoorbeeld om een paar dagen na de ASA-synthese een hoestmiddel uit te vinden waarvan Bayer veel meer verwachtte dan van aspirine. Zijn collega Arthur Eichengrün werd na de ontwikkeling van Aspirine hoofd van de researchafdeling bij Bayer en verliet in 1908 het bedrijf om zijn eigen farmaceutische onderneming te starten. Hoewel hij een eredoctoraat kreeg, werd hem deze vanwege politieke redenen later weer afgenomen. Het was het tijdperk van het nationaalsocialisme en Arthur Eichengrün was joods. Maar het werd nog erger. In 1938 werd het bedrijf van Eichengrün door de nazi’s geconfisqueerd en zijn prestaties voor het geneesmiddel Aspirine werden door Bayer, zoals hij later beweerde, uit de annalen geschrapt. Eichengrün werd naar het concentratiekamp Theresienstadt gedeporteerd waar hij veertien maanden bleef, tot het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Foto: Shane Maritch/shutterstock.com

Maar hij gaf niet op. Hij wilde de eer die hem toekwam. Daarom vocht hij voor zijn reputatie en herhaalde voortdurend dat hij een leidende rol had gespeeld bij de ontwikkeling van Aspirine en dat Hoffmann alleen zijn assistent was geweest, die het chemische proces weliswaar had uitgevoerd, maar wel volgens zijn gedetailleerde instructies. Een strijd die pas vele jaren na zijn dood iets opleverde.

In 1999 kwam er eindelijk een onafhankelijk onderzoek naar het waarheidsgehalte van de beweringen van Eichengrün. Bij het bestuderen van de documenten ontdekten de deskundigen dat het zeer waarschijnlijk is dat Arthur Eichengrün een groot aandeel in het geheel heeft gehad. Maar de uitkomst van het onderzoek beviel Bayer niet en het bedrijf had meteen een weerwoord klaar. Het zou natuurlijk een enorm imagoverlies voor het bedrijf zijn geweest dat men in de tijd van het nationaalsocialisme een jood niet de erkenning gaf voor een dergelijke grote ontdekking. Waarschijnlijk zal de exacte manier waarop de wonderpil Aspirine is ontstaan nooit helemaal opgehelderd worden. Er blijft een bittere nasmaak achter, ook al is de uitvinding een van de grote succesverhalen van de 20^e eeuw.

MOTORFIETS

430 gouden marken kostte de eerste in serie geproduceerde motorfiets die een benzinemotor had; dit in tegenstelling tot een eerdere ‘motorfiets’ van Daimler. Hij werd in 1894 geproduceerd door Hildebrand & Wolfmüller. Daarvoor was de fiets op stoom al uitgevonden, maar geen van de voorlopers kwam in de buurt van dit gestroomlijnde voertuig. Acht tot tien motorfietsen verlieten er in het eerste jaar per dag de fabriek. Helaas was de concurrentie uit Frankrijk groot, zodat het bedrijf al vrij snel zijn deuren moest sluiten. Tegenwoordig zijn er nog acht motoren van Hildebrand & Wolfmüller bewaard gebleven. Drie daarvan staan in het museum. Ze zijn te bewonderen in het Deutsches Museum in München of in het Motorradmuseum in kasteel Augustusburg.

Foto: Everett Collection/shutterstock.com

TELEVISIE

De eerste televisiezender ter wereld werd ‘Televisiezender Paul Nipkow’ genoemd, naar de uitvinder van de televisie. Het idee voor het elektronische apparaat, dat vandaag de dag een onmisbaar onderdeel in elke huiskamer is, kwam van de student Paul. Op kerstavond 1886 kreeg hij met een spiraalvormige glasplaat een beeld met punten en regels. Over het succesverhaal van de kijkdoos hoeven we het niet te hebben. Dat is algemeen bekend.

BOEKDRUKKUNST

Wat is nou eigenlijk een mediarevolutie? En vindt die opzichtig plaats zodat hij bijna niet te missen is of zo onopvallend dat hij onopgemerkt verloopt, maar met een impact die als een onbeheersbare tsunami over het land spoelt? Als we in die analogie door redeneren dan was het ontstaan van de moderne wereld, dit klinkt inderdaad erg pathetisch, een zachte golf die vanuit Mainz over de hele wereld uitwaaierde.

Johannes Gutenberg was er de oorzaak van. Hij was al enkele jaren met het probleem van de reproductie van teksten aan het experimenteren tot hij in 1450 in Mainz eindelijk een doorbraak bereikte. Daar kwam hij namelijk op het idee om uit lood losse letters te gieten. Als deze per zin naast elkaar werden gelegd ontstond er een regel en het totaal van de regels werd een bladzijde. Gutenberg kleurde de handgemaakte ‘gezette’ bladzijde vervolgens in en bracht hem over op papier. Het resultaat: zo veel gedrukte bladzijden als men maar wilde. Het ‘echte drukken’ werd vervolgens overgenomen door de drukpers; ook deels de uitvinding van Gutenberg.

Foto: EWY Media/shutterstock.com

Wat vergeleken met de bestaande drukvarianten echt revolutionair was, was het feit dat de gezette letters konden worden losgemaakt om bij nieuwe projecten weer ingezet te worden. Zo kon bijvoorbeeld de bijbel met één mal goedkoop en snel een paar duizend keer worden gereproduceerd. Voor communicatiewetenschappers betekent de uitvinding van de drukpers meer dan alleen het vermogen om verhalen te reproduceren. Zij zien hierin de geboorte van de moderne tijd. Omdat het schrift voor die tijd al vele eeuwen bestond, ligt de waaromvraag voor de hand. Voor Gutenberg hing het schrijven samen met het spreken; met het verspreiden van de zondagse preken, het theater of met de voordracht voor publiek. Pas door de uitvinding van de boekdrukkunst werd het schrift onafhankelijk van de mondelinge expressie.

COMPUTER

Helaas heeft Konrad Zuse het huidige resultaat van de ontwikkeling van zijn pionierswerk niet kunnen zien. Hij had nooit kunnen vermoeden dat journalistiek onderzoek nog bijna uitsluitend plaatsvindt op het internet; de sensationele uitvinding die aardbewoners met elkaar verbindt, kennis bundelt en helpt berichten te versturen. Dat is allemaal gebaseerd op zijn prestaties uit 1941, toen Konrad Zuse op 31-jarige leeftijd iets presteerde dat de wereld heeft veranderd. Hij creëerde de eerste werkende computer – en dat midden in de oorlog. Het model werd Z3 genoemd en ging helaas tijdens een bombardement verloren. Het door hem opgerichte Zuse KG produceerde vervolgens de eerste commerciële computer ter wereld, de Z22. Wie geïnteresseerd is in de technische details kan zich in het Deutsches Technikmuseum in Berlijn vergapen aan het eerste ontwerp, de Z1.