Beethoven, het tragische leven van een genie

Ondanks het feit dat Ludwig van Beethoven heel veel tegenslag in zijn leven kende, wordt hij beschouwd als een van de belangrijkste componisten in de klassieke muziek. In één adem wordt hij genoemd met grootheden als Mozart en Haydn. Omdat Duitsland trots is op de meester, die in Bonn werd geboren en opgroeide, staat het jaar 2020 in heel het land in het teken van de 250e verjaardag van deze beroemde musicus.

Tekst: Carla de Hoog-Broeksteeg

Het leven van Beethoven ging over het algemeen niet over rozen. Geboren wordt hij eind 1770 in Bonn, onder eenvoudige omstandigheden in het achterhuis van het huidige geboortehuis en museum. Zijn moeder overleed toen Beethoven 16 jaar oud was. Vader Johann trad op als zanger aan het hof en bezat een wijnhandel, waarvan hij zelf de beste klant was. Niet zijn vader, maar zijn grootvader en naamgenoot was het grote voorbeeld voor de kleine Ludwig. Ludwig senior kwam oorspronkelijk uit het Belgische Mechelen en verhuisde later naar Bonn, waar hij kapelmeester werd aan het hof van keurvorst Clemens August. In de tijd van Clemens August beleefde de hofmuziek een glanstijd, waar de familie van Beethoven van profiteerde. Toen Ludwig junior geboren werd, was de pronkzieke keurvorst echter al enige jaren overleden en met hem de betekenis van de hofmuziek verdwenen.

Foto: Chris Dorney/shutterstock.com

Muziek ten koste van de school

De omstandigheden van de familie waren daarmee duidelijk verslechterd. De vader van Ludwig herkende de talenten van zijn zoon en zag er met strenge hand op toe dat Ludwig zijn muzikale aanleg zo goed mogelijk ontwikkelde. Dat Beethoven niet geregeld naar school ging en nauwelijks kon schrijven en rekenen, heeft hiermee en met de slechte financiële situatie van de familie te maken. Daarentegen vormde het schrijven van noten voor hem geen enkel probleem.

Op zijn twaalfde werd een van de eerste muziekstukken die Beethoven componeerde gedrukt en uitgegeven. Deze prestatie was ook destijds al een enorme sensatie, net als het optreden vlak daarna, als organist aan het hof van keurvorst Maximilian Friedrich, de opvolger van Clemens August. Op achtjarige leeftijd gaf de kleine Ludwig overigens als pianist al voor het eerst een concert in Keulen. Tegenwoordig zouden we het een wonderkind noemen, maar die bestonden in die tijd waarschijnlijk nog niet.

Foto: Wien Museum

De tirannieke vader

Als kind heeft Beethoven zwaar geleden onder de slechte buien van zijn tirannieke vader. Hij werd geslagen en opgesloten en er wordt beweerd dat de latere doofheid te wijten is aan de mishandelingen. Behalve zijn doofheid, was het leven van Beethoven ook door andere ziektes en kwalen vaak een kwelling. Hij leed aan ademnood, depressies, leverkwalen, een loodvergiftiging en uiteindelijk aan doofheid.

Ondanks zijn kwalen reisde de 16-jarige Ludwig in 1786 naar Wenen voor lessen bij Wolfgang Amadeus Mozart. Of het ooit tot een ontmoeting tussen de beide musici is gekomen, is niet duidelijk. Vanwege geldgebrek keert Ludwig enkele maanden later al weer terug naar Bonn. Op de terugweg hoort hij dat zijn moeder op sterven ligt.

Verhuizing naar Wenen met een vast inkomen

Na het overlijden van moeder Maria Magdalena in 1787 ging het met vader Johann steeds verder bergafwaarts. Door het excessieve drankgebruik moest Ludwig als oudste zoon de zorg voor zijn broers en zussen op zich nemen. Dit belette hem niet om aan de universiteit van Bonn te gaan studeren en in 1792 opnieuw naar Wenen af te reizen voor onderricht bij de grote meester Joseph Haydn.

Beethoven heeft een toezegging voor een vast inkomen tot maart 1794 van 100 ducaten per jaar van keurvorst Maximilian Franz, de opvolger van Maximilian Friedrich die in 1784 stierf. Op 18 december 1792 overlijdt de vader van Beethoven, die ongeveer een maand daarvoor in Wenen was aangekomen. De componist gaat niet terug naar Bonn om zijn vader te begraven.

Foto: Beethoven-Haus Bonn

Politiek aan het eind van de 18e eeuw

In het jaar 1792 verklaarde Frankrijk de oorlog aan Oostenrijk die tot 1797 duurde. Het sterk verzwakte Franse leger stond ondertussen onder bevel van Napoleon Bonaparte. Een veldheer die aanvankelijk door Beethoven werd bewonderd, maar nadat hij diverse overwinningen had behaald en een beetje naast zijn schoenen ging lopen had Beethoven, die niet van snoeverijen hield, het wel gezien met de Franse krijgsman.

Overigens was Ludwig sowieso wars van overdreven pronk en praal. Hij hield meer van de natuur dan van de stad en hij werd als enigszins onbehouwen en acultureel beschouwd. Tijdens zijn optredens bij de adellijken, van wie hij ook grotendeels financieel afhankelijk was, was zijn gedrag niet altijd even gepast. Het was Helene von Breuning, de moeder van het gezin waarmee Beethoven een langdurige vriendschap onderhield, die hem op cultureel gebied in de hogere maatschappelijke kringen inwijdde en hem ook leerde schrijven.

Foto: Beethoven-Haus Bonn

De bloeitijd en de keerzijde ervan

In Wenen kreeg Ludwig les van verschillende grote musici. Ook gaf hij zelf les. Er waren meerdere dames die met hun pianoleraar dweepten, maar aan geen van hen heeft Beethoven zich ooit gebonden. Hij raakte bevriend met diverse andere componisten en hij schreef veel nieuwe composities die hem weer wat geld opleverden. Zijn bekendheid groeide en dat legde de jonge componist geen windeieren.

Het oorspronkelijk als tijdelijke studietijd geplande verblijf werd een definitieve verhuizing naar Wenen met af en toe concertreizen naar o.a. Dresden, Praag en Berlijn. En hoewel zijn muzikale carrière vanaf 1802 voorspoedig verliep, overschaduwde een gezondheidsprobleem deze periode. Beethoven verzwijgt zijn doofheid, die steeds erger wordt. Nadat hij het trauma van zijn doofheid heeft overwonnen, schreef hij: “Es fehlte wenig, und ich endige selbst mein Leben – nur sie die Kunst sie hielt mich zurück”.

Zijn persoonlijke leven kenmerkte zich door steeds terugkerende financiële problemen, een onstabiel liefdesleven en eenzaamheid. Ondanks deze ellende componeert hij in de daaropvolgende periode zijn Vierde, Vijfde en Zevende Symfonie. In 1811 krijgt hij een grote som geld en raakt hij bevriend met Goethe.

Foto: Beethoven-Haus Bonn

De laatste jaren

De laatste jaren van zijn leven stonden voor een groot deel in het teken van zijn neefje Karl, de zoon van zijn overleden broer Kaspar Karl. Hij voerde een hevige juridische strijd met de moeder van het kind om de voogdij en won deze uiteindelijk. De laatste jaren van zijn leven trekt Beethoven zich steeds verder terug. In 1824 presenteert hij zijn Negende Symfonie. In 1826 wordt hij door een longontsteking getroffen. Hij is te zwak om aan een uitnodiging van de London Philharmonic Society voor een concert in Londen gehoor te geven. Op 24 maart 1827 regelt Beethoven de nalatenschap voor zijn neefje Karl en twee dagen later sterft hij. Op 29 maart wordt hij onder grote belangstelling in Wenen begraven.

Beethovenjaar 2020

Het jaar 2020 is gewijd aan deze geniale kunstenaar, die niet alleen componeerde maar zelf ook uitstekend piano, orgel en altviool speelde. Ter gelegenheid van het 250e geboortejaar van Beethoven worden veel evenementen georganiseerd. Middelpunt hierbij is de stad Bonn.

Foto: Beethoven Jubiläums GmbH

Allereerst is er tot 26 april 2020 een grote tentoonstelling ‘Beethoven. Welt.Bürger.Musik’ in de Bundeskunsthalle in Bonn. Hier is van alles te zien over en van Beethoven en over de tijd waarin hij leefde. 

Het geboortehuis van Beethoven werd na een uitgebreide renovatie en uitbreiding eind december 2019 heropend. De permanente expositie over de componist is natuurlijk gebleven. Bovendien beschikt het huis nu ook over ruimtes waarin concerten worden georganiseerd, bijvoorbeeld op het bijzondere ‘Hammerklavier’, waar Beethoven zelf ook graag op speelde. 

Foto: Chris Dorney/shutterstock.com

Ter gelegenheid van het Beethovenjaar worden er in de stad rondleidingen georganiseerd, die langs de plaatsen voeren die op een of andere manier met de componist te maken hebben. Je komt langs de Remigius-kerk, waar Beethoven als kind op het orgel speelde, en de Schloss-kerk in het vroegere paleis – de huidige universiteit – waar hij aan het hof speelde. In de stad zijn bovendien op 22 plaatsen zuilen opgesteld met informatie over het betreffende monument of object.

Meer informatie over Bonn en omgeving en een brochure met (Duitse) beschrijving en plattegrond over de Beethovenwandeling door Bonn is te vinden op de website van het toeristenbureau.