TOP
Oud standbeeld in de historische binnenstad van Quedlinburg in de Harz

Quedlinburg in de Harz: Koning, keizer, kwarktaart

Straten vol mooie vakwerkhuizen en pittoreske, zoet geurende steegjes. In het midden bevindt zich een heuvel met een kasteel en kerk, waar sterke vrouwen ooit Europese geschiedenis schreven. Inwoners zoals Sabine Houben willen bezoekers helpen om Quedlinburg in de Harz te leren kennen. De lerares Engels met Nederlandse roots neemt haar gasten graag mee naar haar favoriete plekken in deze sfeervolle stad.

Quedlinburg ligt aan de rand van het Harzgebergte en de stad koestert zich vandaag in aangenaam zondagsweer. ‘Van bovenaf lijkt het oude centrum net een zee van rode bakstenen’, vertelt Sabine Houben. De vrouw met het vrolijke karakter en donkerblonde krullen is lerares Engels én gids. Ze neemt haar gasten – waaronder veel Nederlanders – graag mee naar de Schlossberg.

Vakwerkhuizen aan de markt van Quedlinburg in de Harz

Foto: Carsten Heinke

Quedlinburg in de Harz: Een middeleeuwse heuvel

Overtuigd! Iedereen wil mee en dus gaan we naar boven, Sabine voorop. De 57-jarige leidt kleine groepen de berg op, via de trap van de pastorie, langs jonge kersen- en oude kweepeerbomen. De hellingen worden gesierd door tuinen, die door de warmte en de beschutte ligging het grootste deel van het jaar voorzien zijn van weelderige bladeren en bloemen. Dit geeft de middeleeuwse heuvel een groene zoom en is een bonus bij het uitzicht vanaf de top. De heuvel steekt hoog uit tussen de vele kleine daken en vormt een mooi contrast met de strakblauwe lucht.

Gids Sabine Houben in Quedlinburg is van Nederlandse afkomst

Foto: Carsten Heinke

‘Zelfs toen er hier nog dichte bossen waren, was dit een favoriete verblijfplaats van de prinsen’, vertelt Sabine Houben, wier vader Nederlands is. Zijn familie verhuisde uit de omgeving van Leiden naar Brandenburg, waar Sabine opgroeide. Aan Quedlinburg verloor zij echter haar hart. Ooit kwam ze hier als jong meisje en ze werd verliefd op de pittoreske, geplaveide straatjes vol vakwerkhuizen. Ze ging er nooit meer weg.

Keizerlijke palts

De stichter van de stad, hertog Hendrik I van Saksen, genoot er minder van. In zijn tijd was het namelijk gebruikelijk dat heersers met hun hofhuishouding door het rijk van palts naar palts reisden. Ze hadden geen vaste verblijfplaats. De latere Oost-Frankische koning liet op deze plek een van zijn tijdelijke verblijven bouwen. ‘In 922 werd het kasteel op de zandstenen rots boven het Bodetal aan de rand van het Harzgebergte voor het eerst Quedlinburg genoemd’, laat Sabine Houben haar gasten weten.

Steegjes met kinderkopjes in de oude stad van Quedlinburg in de harz

Foto: Reiseuhu/Unsplash

Ze vult aan: ‘De koning en zijn zonen, beiden Duitse keizers, gebruikten het als paleis. Na de dood van Hendrik werd hij op zijn verzoek begraven in de paltskapel op de Schlossberg.’ Om zijn nagedachtenis te beschermen stichtte Hendriks zoon en opvolger Otto I, op initiatief van de koningin-weduwe, zijn moeder Mathilde, een stift voor vrouwen. Hier werden ongehuwde dochters van de adel verzorgd, opgeleid en beschermd. Dankzij nauwe familiebanden met de machtigste mensen speelde het klooster ook in de politiek een belangrijke rol.

In handen van sterke vrouwen

In tegenstelling tot een klooster had een stift een seculier karakter, ook al werd het lange tijd door abdissen geleid. De eerste van hen, keizersdochter Mathilde II, werd in 966 op 11-jarige leeftijd gewijd. ‘Ze was op dat moment een van de meest invloedrijke vrouwen ter wereld en bepaalde zo mede het lot van Europa. Later vertegenwoordigde ze zelfs een tijdje de keizer’, vertelt Sabine Houben.

De dom van Quedlinburg

Foto: Carsten Heinke

De zogenaamde schatkamer van de kathedraal van Quedlinburg laat zien hoe groot de rijkdom van de machtige en slimme abdissen was. Hij is te bewonderen in de Sint Servatii, eeuwenlang de kerk van het vrouwenstift, ook wel de kathedraal van Quedlinburg genoemd. Hij is opgedragen aan Mathildes favoriete heilige: Sint Servaas van Tongeren, de eerste bisschop van Nederland. De koningin liet relikwieën van de basiliek in Maastricht, waar de vermoedelijk in Armenië geboren man in 384 stierf en werd begraven, overbrengen naar Quedlinburg. Later werden deze teruggegeven.

Quedlinburg in de Harz: Een basiliek als herkenningspunt

De hoogromaanse, driebeukige basiliek met zijn twee identieke torens vormt al negen eeuwen lang een herkenningspunt van Quedlinburg op de Schlossberg. Vanwege renovatiewerkzaamheden is de kerk op dit moment niet in zijn geheel te bewonderen, maar ondanks de steigers krijg je een goede indruk van zijn eenvoudige schoonheid en grootsheid. En het belangrijkste: de schatkamer van de kathedraal is geopend!

Bloemen op een lentedag in Quedlinburg

Foto: Carsten Heinke

Na een paar traptreden en even in de rij staan zijn onze ogen gewend aan de duisternis van de twee kleine ruimtes. ‘De eerste is de zogenaamde Zitter’, legt de gids uit. Hij is speciaal ingericht om alle waardevolle spullen op te bergen die de stift cadeau kreeg. Nadat de in de Tweede Wereldoorlog gestolen kerkschat in 1993 uit Amerika terugkeerde, werd een tweede ruimte ingericht. Sindsdien wordt ook daar alles veilig tentoongesteld.

Een van de oudste illustreerde bijbelteksten

De mooi verlichte vitrines tonen kostbaarheden bezet met goud en edelstenen. Op fluistertoon laat Sabine Houben ze zien aan de deelnemers aan haar rondleiding. Reliekhouders, -kruisen en -flessen, schitterende manuscripten en ivoren artefacten zoals de Heinrichskam. Het oudste stuk is een 2000 jaar oude albasten pot uit Kana. Een van de meest waardevolle objecten in kunsthistorisch opzicht is een handgeschreven en geïllustreerde boekpagina uit de vijfde eeuw. ‘Deze behoort tot een van de oudste, geïllustreerde bijbelteksten ter wereld’, legt de lerares uit.

Standbeeld in Quedlinburg

Foto: Carsten Heinke

En we gaan verder naar de crypte die, met uitzondering van de vorstentombe, toegankelijk is voor publiek. Hier zijn onder meer de grafstenen van acht abdissen te zien. De twee belangrijkste begraafplaatsen zijn die van het echtpaar Hendrik I en Mathilde, die de stift hebben gesticht. Sabine Houben betreurt het dat het graf van de koning leeg is. ‘Zijn lichaam is hier begraven, maar het is verdwenen. Niemand weet tegenwoordig waarom en waarheen’, vertelt ze.

Van vinkenjacht tot koningstroon

Hendrik wordt op veel plekken in Quedlinburg geëerd. De meest tastbare manier is een fontein in de Turnstraße. Het kunstwerk van Jochen Müller uit 2007 vertelt de legende van de kroning. Hertog Hendrik I van Saksen was op vogels aan het jagen, toen hij hoorde dat er verkiezingen voor een nieuwe koning zouden komen. Dus de beeldhouwer laat hem sluipen en vooroverbuigen om een vink te vangen, terwijl de Frankische hertog Eberhard de kroon al in zijn handen houdt.

Een standbeeld aan een muur in de historische binnenstad van Quedlinburg

Foto: Carsten Heinke

De plek van dit legendarische tafereel was de Finkenherd aan de voet van de Schlossberg. Er is een straat die nog steeds deze naam draagt. Het beroemdste gebouw is nummer 1 – een klein, mooi vakwerkhuis met een puntdak dat nagenoeg vrij staat. Het werd in de late middeleeuwen gebouwd en is tegenwoordig een vestiging van de VVV.

Friedrich Gottlieb Klopstock: protagonist van de verlichting

Om de hoek staat het geboortehuis van de dichter Friedrich Gottlieb Klopstock (1724–1803). Het museum dat erin is gevestigd geeft informatie over het leven en werk van de Duitse schrijver en zijn plek in de geschiedenis. Hij behoorde tot een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Verlichting.

De Sternekiekerturm in Quedlinburg in Sachsen-Anhalt

Foto: Carsten Heinke

De verleidelijke geur van versgebakken lekkers komt van de cafés Vincent en Am Finkenherd, die beroemd zijn vanwege hun kwarktaarten. De recepten stammen uit grootmoeders tijd of zijn moderne eigen creaties, zoals de favoriet van Sabine Houben met veel blauwe bessen. Deze lievelingszoetigheid van de inwoners van Quedlinburg is het lekkerst in de zon en bij zachte temperaturen op het terras. Bij voorkeur ‘met een prachtig uitzicht op de Schlossberg en het plein ervoor’, vindt onze reisleidster.

De ogen smullen mee in Quedlinburg in de Harz

Zoete lekkernijen mét een mooi uitzicht vind je overigens in de hele stad. Want met zijn mooie, vaak zeer oude vakwerkhuizen, elegante villa’s, parken en kastelen zijn er volop plekken voor culinaire ervaringen. Op de markt zijn de meeste te vinden. Als het mooi weer is, zoals vandaag, staat de markt vol terrassen. Ze horen bij de cafés en bakkerijen, hotels en restaurants. Hier zit je heerlijk te smullen in een sprookjesachtige setting vol kleurrijke architecturale schatten die honderden jaren oud zijn.

Vakwerkhuizen in het historische centrum van Quedlinburg

Foto: Carsten Heinke

Het decor wordt gedomineerd door de torens van de Sint-Benedictus en het stadhuis uit de tijd van de gotiek. Voor de gevel staat een 2,75 meter hoge stenen Roland uit de 15e eeuw de wacht te houden. Hij is overwoekerd met een dikke laag klimop. Ook de bloembakken op de vensterbanken behoren echt tot het straatbeeld. Sabine legt uit waarom: ‘Vroeger stonden ze vol geurige kruiden, om tegenwicht te bieden aan de stank die eigenlijk altijd op straat hing. Zo werd ook meteen de geur in de kantoren verbeterd.’

Zondagse openluchtconcerten

Vandaag de dag kun je in de stad met een gerust hart ademhalen, vooral als er, zoals nu, een dixieband uit Tsjechië zorgt voor lekkere muziek en ontspanning. Alsof hij ervoor gemaakt is, wordt de fontein Münzenberger Musikanten van Wolfgang Dreysses als podium voor het zondagse openluchtconcert gebruikt.

Watergekletter kun je als achtergrondgeluid voor een kopje koffie ook vinden op de Kornmarkt. Sinds 1989/1990 staat hier vlak voor café Ruinenromantik de fontein Persönlichkeiten der Quedlinburger Geschichte van Bernd Göbel. Aan de middeleeuwse stadsoprichters voegde hij onder meer de hond Quedel toe. Het is de heraldische hond van de stad, die symbool staat voor de productie van zaden.

Een standbeeld van een muzikant in de binnenstad van Quedlinburg

Foto: Carsten Heinke

Vechten voor vrouwenrechten

Het meest opvallende aan de fontein is de vrouwenbuste. Deze staat voor de arts Dorothea Christiane Erxleben. In 1715 werd zij geboren als dochter van een arts in Quedlinburg en zij was in 1774 de eerste Duitse die dapper en succesvol vocht voor meer vrouwenrechten en een doctoraat in de geneeskunde behaalde.

Ondanks eeuwenlange grote rol van vrouwen in de politiek (door de abdissen), bleef ook in deze stad het traditionele rolmodel dominant. De gepromoveerde academica, die tot haar vroege dood in Quedlinburg bleef wonen en als arts bleef werken, werd altijd aangesproken met ‘mevrouw Pastoor’. Een verwijzing naar het beroep van haar man.

Meer informatie over Quedlinburg in de Harz

Bereikbaarheid: Quedlinburg in de Harz is goed met de trein te bereiken. Het station ligt vlak bij het oude centrum. Vanaf Amsterdam duurt de treinreis minimaal 7 uur en 20 minuten. Met de auto of motor ben je er vanuit Amsterdam in iets meer dan 5 uur (530 km), vanuit Berlijn via A2 of A9 in ca. 2,5 uur (220 km).

Activiteiten: de domschat in de stifstkerk kan van di–zo van 10–16 uur worden bezichtigd. Entree € 4,50. Een stadsrondrit van 45 minuten met de Quedlinburger Bimmelbahn begint en eindigt op de markt naast het Boulevard-Café. Van maart tot december dagelijks om 11, 12, 13, 14 en 15 uur, ticket € 7.

Overnachten in het oude centrum: op de markt kun je in vakwerkhuizen overnachten in Hotel Theophano (Markt 13/14, tel. +49 3946 963 00) en Zum Bär (Markt 8, tel. +49 3946 77 70). Moderne service in historische sferen bieden de Hotels Am Brühl (Billungstr. 11, tel. +49 3946 961 80), Schlossmühle (Kaiser-Otto-Str. 28, tel. + 49 3946 78 70) en Schlosshotel zum Markgrafen (Wallstraße 96 / Weingarten 30, tel. +49 3946 811 40).

Eten en drinken: als je Quedlinburg bezoekt, probeer dan hier de kwarktaart – bijvoorbeeld bij Café Vincent, Am Finkenherd, Boulevard of bij bakkerij Gelbke (Markt 11).

Informatie en stadsrondleidingen (ook in het Engels): Tourist-Information Quedlinburg (Markt 4, tel. +49 3946 905 624) en op de website von Sachsen-Anhalt Tourismus.