Het geluid van de Waddenzee
Pieter-Rim de Kroon maakt natuurdocumentaires. Ooit doorgrondde hij al het geheim van het Nederlandse licht (‘Dutch Light’), maar de afgelopen jaren heeft hij zich gewijd aan zijn grote liefde: de Waddenzee.
De Kroons documentaire ‘Silence of the Tides’ was in Duitsland een groot succes en draaide daar in zestig zalen tegelijkertijd. Op 9 november is de premiere van de film op het filmfestival van Leeuwarden. Vanaf 9 december kun je het geluid van de Waddenzee ook in andere Nederlandse bioscopen zien en horen.
Foto: Pieter-Rim de Kroon
Door Ralf Johnen
Dun bevolkt, moeilijk toegankelijk en heel kwetsbaar. Van een uitzonderlijke schoonheid, gevormd door een ritme dat de natuur dicteert. Dit zijn al generaties lang de belangrijkste eigenschappen van het Waddengebied. Ook het feit dat de Wadden door Unesco zijn uitgeroepen tot werelderfgoed, maakt weinig verschil voor het gebied tussen Texel en het Deense schiereiland Skallingen, dat los lijkt te staan van de drie buurlanden.
Prijswinnaar op een festival in Wiesbaden
Al van jongs af aan is Pieter-Rim de Kroon gefascineerd door deze bijzondere wereld. ‘Destijds’, aldus de 66-jarige regisseur, ‘vond ik vooral de Nederlandse Waddeneilanden ontzettend bijzonder.’ Vandaag de dag ligt de magie wat hem betreft meer naar het oosten. Maar heel erg benadrukken doet hij dat niet. In zijn film, die bij het Natourale Festival 2020 in Wiesbaden de eerste prijs in de wacht sleepte, worden geen exacte locaties genoemd. De beelden moeten voor zich spreken – en moeten zeker niet leiden tot een stormloop aan toeristen die alles op de gevoelige plaat willen vastleggen.
Foto: Pieter-Rim de Kroon
De regisseur, woonachtig in de buurt van Amsterdam, verklapt wel dat de meeste scènes op Duits grondgebied zijn gedraaid. Bij het vooronderzoek, dat hij samen met collega Kees Colenbrander heeft gedaan, maakten vooral de authentieke Halligen indruk. ‘Kleine eilandjes die het spel van het getijde trotseren. Met eigenzinnige bewoners, die bewust afstand houden van het vasteland.’ Mensen ook, die er niets om geven als ze in hun dagelijkse leven worden gestoord of zelfs hoofdrolspeler worden in een film.
Foto: Pieter-Rim de Kroon
Geen informatieve documentaire
‘Het was voor mij al snel duidelijk dat ik geen informatieve documentaire wilde maken’, legt de regisseur in een interview met Duitsland Magazine uit. In plaats daarvan wilde hij de leefruimte van de Waddenzee in al haar facetten vastleggen. Dat betekende automatisch ook de bewoners. Toen De Kroon en Colenbrander in 2017 voor het eerst vanuit het Deense Esbjerg uitvoeren om naar invalshoeken en personages te zoeken, moesten ze niet alleen een ingang bij de bewoners vinden, maar vooral ook hun vertrouwen winnen. ‘Pas nadat we deze basis hadden gelegd’, aldus Colenbrander, ‘kwam van het een het ander.’
Foto: Pieter-Rim de Kroon
In de openingsscène maakt de kijker kennis met misschien wel het meest bizarre voertuig van het land: een lorrie. Een soort treintje dat over een kaarsrechte dam tussen het vasteland en Nordstrandischmoor pendelt. Al snel daarna verschijnt Birgit Wildeman, organist in Nieblum op het eiland Föhr. De in Münster geboren muzikante speelt niet alleen op een oud instrument in een kerkje op het eiland. Née, ze zet de geluiden van de Waddenzee ook om in muziek.
De predikant van Pellworm
Ze dwaalt vaak in het donker over het Wad. Een meditatieve handeling op het ritme van het getijde. Een heel ander, maar niet minder stoïcijns type, is Johann Petersen, die als postbode Hanni met een roestige sloep de post rondbrengt onder de bewoners van Halligen. Men ontmoet ook Alexandra Hector, die als predikant op het eiland Pellworm werkt. Het team mocht ook haar tijdens haar werk volgen, onder andere bij een begrafenis en een doop in familiaire kring.
Foto: Pieter-Rim de Kroon
De film is uiteindelijk een meditatieve compositie geworden van zeer verschillende miniaturen, met de Waddenzee als verbindend element. Het is de kracht van de regisseur dat hij de beelden noch ensceneert, noch uitlegt. Hij geeft geen commentaar en de muziek bestaat louter uit orgelklanken van Birgit Wildeman. ‘De echte geluiden’, aldus De Kroon, ‘hebben de meeste betekenis.’ Doordat hij de filmbeelden vervaagt en door elkaar heen gebruikt, valt niet te ontdekken waar hij precies gefilmd heeft. Het valt tot op zekere hoogte te achterhalen door de talen die door de personages worden gesproken.
Foto: Pieter-Rim de Kroon
Het geluid van de Waddenzee: genadeloze windstoten
De Kroon omschrijft zijn werkwijze als ‘radicale observaties’. Zijn camera houdt alles goed in de gaten, zoals bijvoorbeeld de genadeloze windstoten die de sneeuw in de vacht van de schapen drijft. Hij legt de bewegingen vast van spreeuwenzwermen die ieder voor- en najaar in wolkachtige formaties rondvliegen. De camera ziet daarnaast hoe het water van de Noordzee door de kreken stroomt. Als tijdelijke rivieren die slechts een paar minuten bestaan, voordat ze voor altijd door de volgende vloed worden weggevaagd. Zes uur daarna worden ze dan weer vervangen door nieuwe stroompjes.
Foto: Pieter-Rim de Kroon
Maar het concept van de film betekent ook dat hij soms tegen de poëtische harmonie van het gebied in gaat. De camera legt onverbloemd scènes vast die misschien niet iedereen wil zien. De lepelaars, met hun snavels die van nature gemaakt zijn om visjes uit het ondiepe water te ‘lepelen’, lijken in dit opzicht ongevaarlijk. Lastiger wordt het zodra de lammetjes worden geslacht. Of wanneer de zeehonden niet alleen van die schattige knuffeldieren blijken te zijn met een zielige snoet maar: ‘Roofdieren, die als het nodig is niet terugdeinzen voor kannibalisme.’   .
De onvermoeibare wisseling van eb en vloed
Bij het heden horen echter ook aspecten die de natuur niet had kunnen voorzien, toen ze ongeveer 7500 jaar geleden de Waddenzee haar huidige uitstraling gaf. Zo wordt een eiland tegenwoordig gebruikt als militaire oefenlocatie voor gevechtsvliegtuigen, die in dit kwetsbare gebied hun bommen afwerpen. ‘Dit is Vlieland’, aldus De Kroon, ‘en hier vliegt niet alleen de Nederlandse, maar ook de Duitse, Deense en Amerikaanse luchtmacht.’
Foto: Pieter-Rim de Kroon
Zo is Silence of the Tides aan de ene kant een film die doelbewust de kringloop van de natuur laat zien. Denk aan het ritme van de seizoenen, die bij de overgang van zee naar vasteland een stuk krachtiger worden en aan de verschillende momenten van de dag met elk hun bijzonderheden. Maar ook aan de onvermoeibare wisseling van eb en vloed, het spel van de golven en het in- en uitademen van de bewoners. Of uiteindelijk: leven en dood.
De vreemdste soort in het waddengebied is en blijft de mens
‘Aan de andere kant’, zegt De Kroon, ‘is de film onvermijdelijk ook een confrontatie met de meest vreemde soort die in het Waddengebied leeft: de mens. Die gaat op geheel eigen wijze met de omgeving om. Mensen die al generaties lang op het eiland wonen of er bewust naartoe zijn verhuisd om afstand te nemen van het hectische leven op het vasteland, gedragen zich uiterst voorzichtig. Vooral op de tien Halligen, die rondom het eiland Pellworm liggen, merk je haast niet dat je in de 21e eeuw leeft.’
Foto: Pieter-Rim de Kroon
De vijf bewoonde Nederlandse Waddeneilanden hebben sinds de kindertijd van De Kroon wel iets van hun glans verloren. Waar ooit van Texel tot aan Schiermonnikoog de walvisvaarders woonden, staat het eilandleven vandaag de dag vooral in het teken van toerisme. Ook dat laat de film zien, die zo veel geluiden en nuances vastlegt. In dat opzicht had hij beter The Sound of the Tides kunnen heten.
Informatie over het Geluid van de Waddenzee
The Silence of the Tides, Pieter-Rim de Kroon, 102 minuten, vanaf 9 december in de bioscoop
