‘Minder is meer’, luidt het motto van Ludwig Mies van der Rohe, één van de belangrijkste architecten van de moderne tijd en de laatste directeur van het Bauhaus. Minder is meer – dat was het principe van de school, die vanuit Weimar en Dessau de wereld introk. Duidelijke vormen en weinig overbodige tierelantijn. Een bijzonder democratische en toegankelijke bouwwijze zou je het kunnen noemen.
Tekst: Verena Wolff
In 2019 is het honderd jaar geleden, dat het Bauhaus werd opgericht. Dit jubileum wordt gevierd met 670 evenementen op 354 plaatsen in heel Duitsland. Er worden tentoonstellingen, festivals, theater, voorstellingen en talrijke evenementen georganiseerd die te maken hebben met architectuur en vormgeving, kunst- en cultuurgeschiedenis en ontwikkeling en research. Ter gelegenheid van het jubileum is zelfs een eigen Bauhaus-Verbund in het leven geroepen, die een ‘Grand Tour der Moderne’ heeft ontwikkeld. Dit is een route, die langs de meest markante voorbeelden van architectuur in de republiek loopt, die alle als voorloper gelden, voor moderne en revolutionaire bouwstijlen.
Foto: T. Franzen
Een menselijkere vormgeving
Want, ook al waren de architectuur- en ontwerpscholen gevestigd in Berlijn, Dessau en Weimar, de gebouwen zijn overal te vinden. In heel Duitsland en op vele andere plaatsen in de wereld. De Berlijnse architect Walter Gropius heeft in 1919 in Weimar het ‘Staatliche Bauhaus’ opgericht. Het idee was een samenspel van handwerk, leven en kunst als een soort proeflaboratorium op te richten voor een nieuwe, menselijkere vormgeving van de maatschappij. Het Bauhaus moest een levende ideeënschool en een proeftuin zijn op het gebied van de vrije en toegepaste kunst, vormgeving, architectuur en pedagogie.
Ook was Gropius architect van vele bekende gebouwen: In 1911 werd het Fagus-Werk in Alfeld an der Leine (Nedersaksen) gebouwd. Dit pand was bestemd als een fabriek voor schoenleesten. De innovatieve ondernemer Carl Benscheidt had blijkbaar geen probleem met de moderne architectuur met veel licht, ruimte en lucht binnenin het gebouw. Zijn leven lang bleef Gropius zijn principes trouw. Dit was ook duidelijk bij het laatste gebouw van de Berlijnse architect, waarvan hij de voltooiing niet meer heeft beleefd: De zgn. ‘Glaskathedrale’ in Amberg in de Oberpfalz, ten oosten van Neurenberg. De glasfabriek, die oorspronkelijk het productiebedrijf van Thomas-Glas was, is naar voorbeeld van een basiliek ontworpen. De daken en het middenschip zijn van beton en glas gemaakt, materialen die Gropius vaak toepaste. Voor betere werkomstandigheden van de glasblazers was het destijds vooral belangrijk dat de warmte snel kon worden afgevoerd.
Foto: T. Franzen
Sociale woningbouw
Vanaf het midden van de 20-er jaren van de vorige eeuw, hield de Bauhaus-oprichter zich vooral bezig met sociale woningbouw als oplossing voor stedenbouwkundige problemen. Hij gold daardoor als voorvader van de systeembouw en satellietsteden en behoorde met de ontwikkeling van de wijk ‘Am Lindenbaum’ tot de architecten van het project Neues Frankfurt. Hij ontwierp de wijk Dessau-Törten, Dammerstock en de woonblokken in Siemensstadt en werkte mee aan de Wannsee-oeverbebouwing, alle in Berlijn. In dezelfde tijd werd in de hoofdstad de markante ‘Hufeisensiedlung’ naar ontwerp van de architecten Bruno Taut en Martin Wagner en landschapsarchitect Leberecht Migge gebouwd. Tegenwoordig staat deze wijk op de UNESCO Werelderfgoedlijst.
Foto: T. Franzen
In Weimar, waar Bauhaus werd opgericht, zijn er meer bezienswaardigheden voor Bauhaus-fans te bewonderen: Het Haus am Horn was een modelhuis voor de Bauhaustentoonstelling in 1923, dat George Muche met de nieuwste technische mogelijkheden ontwierp.
Foto: T. Franzen
Het twee verdiepingen tellende woonhuis en atelier van Ernst Neufert, dat als prototype voor een serie houten huizen gold, is in Weimar te bezichtigen, net als het vroegere woonhuis van Henry van de Velde, Haus Hohe Pappeln.
Ook in Noordrijn-Westfalen
Hoewel de meeste bouwwerken in deze architectuurstijl zonder twijfel in Berlijn werden gebouwd, zijn er ook voorbeelden in het westen van Duitsland te vinden. In Noordrijn-Westfalen zijn er talloze gebouwen en meerder wijken, die zijn geïnspireerd door Bauhaus. In 1920 werd onder leiding van Ludwig Mies van der Rohe het enige productiegebouw uit zijn carrière voltooid voor de Vereinigte Seidenwebereien AG, van de Krefelder textielfabrikant Lange en Esters. Ook het Ludwig Forum voor Internationale Kunst in Aken is ondergebracht in een typerend gebouw, dat in 1928 werd ontworpen door Josef Bachmann en waar ooit de grootste paraplufabriek van Europa was gehuisvest. In Keulen geldt vooral de villawijk in Rodenkirchen als tafereel van meerdere Bauhaus-architecten, die daar op een toplocatie aan de Rijn moderne huizen ontwierpen.
Foto: T. Franzen
Verder naar het zuiden zijn er minder voorbeelden van de Bauhaus-architectuur te vinden: De evangelische Dreifaltigkeitskerk in Worms werd tussen 1955 en 1959 naar design van Otto Bartning en Otto Dörzbach weer opgebouwd. In Stuttgart is vooral de Weißenhof-wijk een mijlpaal in het nieuwe bouwen geweest. Onder leiding van de latere Bauhaus-directeur Mies van der Rohe creëerden Le Corbusier, J.J.P. Oud, Walter Gropius, Mart Stam, Victor Bourgeois, Josef Frank, de gebroedersTaut, Hans Scharoun en Adolf Rading hier huizen. Otto Haesler, Wilhelm Riphahn en Caspar Maria Grod bouwden samen met Gropius in Karlsruhe de stadswijk Dammerstock.
Foto: T. Franzen
Een jaar in het teken van Bauhaus
En hoe wordt de verjaardag van Bauhaus nu gevierd? In ieder geval staat het hele jaar in het teken van het jubileum. Berlijn staat allereerst in het middelpunt van de feestelijkheden. Van 16 tot 24 januari 2019 vindt er het openingsfestival met concerten, installaties, theater, dans, lezingen en workshops plaats in de Akademie der Künste. Maar natuurlijk gebeurt er ook veel in Weimar en in Dessau, waar de school het langst gevestigd was. De Bauhaus-steden krijgen alle drie een nieuw museum, met in totaal meer dan 6.500 m² tentoonstellingsoppervlakte. Op 6 april wordt in Thüringen de tentoonstelling ‘Das Bauhaus kommt aus Weimar’ in het nieuwe onderkomen geopend. In september worden in het Bauhaus-archief in Berlijn exponaten uit de eigen collectie tentoongesteld onder de titel ‘original Bauhaus’. En in november ten slotte, zal de show ‘Versuchsstätte Bauhaus. Die Sammlung’ in het nieuwe Bauhaus-museum in Dessau worden geopend.
