Varen en fietsen door de Oderbruch

9 januari 2019

Een kano- en fietstocht door de Oderbruch verbindt natuur met geschiedenis.

Tekst: Franz Lerchenmüller

Soms lijkt het alsof je je door een groene brei heen moet worstelen. Het tapijt van kroos breidt zich uit als een dikke taaie massa en je moet je peddel er als een schop insteken om de kano vooruit te kunnen bewegen. Dan ligt er weer een oude berk dwars over het water. Red je het dit keer door plat in de boot te gaan liggen en onder de takken door te schuiven? Of moet je opnieuw je boot de oever optrekken en hem verder stroomafwaarts weer te water laten?

Voormalige zomerhuisjes

IJsvogeltjes fladderen weg, een zilverreiger vliegt wat onhandig op en een otter verdwijnt razendsnel het riet in. Van de zijkant vallen strepen licht door de elzen, die hier aan de Alte Oder bij Reitwein het stille natuurgewelf belichten. Kleine datsja’s, voormalige zomerhuisjes van de bewoners van de DDR, liggen verscholen onder de bomen op de oever. Vele ervan zijn verwaarloosd en bijna altijd scharrelen er kippen achter gaas rond. In de els-oeverlanden van Gorgast heeft een amateurkunstenaar een bonte verzameling van waterputten opgebouwd.

Zo prachtig bewaarde natuurgebieden als hier vind je tussen de maisakkers en de zonnebloemenvelden van de Oderbruch (de broeklanden aan de Oder) niet zo vaak. Oderbruch, het klinkt eerder naar ongetemde wildernis. In werkelijkheid gaat het hier echter om een niet eens zo oud aan de natuur onttrokken stuk cultuurlandschap. Ongeveer zestig kilometer lang en twaalf tot twintig kilometer breed strekt deze landstreek zich langs de Oder uit van Lebus in het zuidoosten tot aan Bad Freienwalde in het noordwesten.

Franz Lerchenmüller

Ontginning van moerasland

Het verleden is hier permanent aanwezig. Zoals de Odenbruch er nu uitziet, bestaat het pas sinds midden achttiende eeuw. Van 1747 tot 1753 liet Friedrich II een bijna twintig kilometer lang kanaal graven, waardoor de oostelijke zijarm van de tot dan toe breed vertakte Oder de hoofdstroom werd. Uit het moerasachtige land werd door middel van een doordacht systeem van sloten en dijken 32.500 hectare nieuw akkerland gewonnen.

Er ontstonden veertig nieuwe dorpen. Er werden kolonisten uit Saksen, Schwaben en Hessen gehaald. Uit Frankrijk kwamen de Hugenoten. Het ‘nationaalgerecht’ van de Odenbruch, kostelijke kipfricassee met asperges, champignons en slagroom herinnert ook vandaag de dag nog aan de fijnproevers van weleer.

Verschrikkingen uit het verleden

In Letschin vertelt Wolfgang Bartsch, die ooit het hotel-restaurant ‘Der alte Fritz’ exploiteerde, het verhaal graag nog een keer. Nog liever vertelt hij hoe hij met een stelletje vrienden in 1986 het in de DDR uitgerangeerde beeld van de koning van Pruisen bij nacht en ontij weer op het plein voor zijn café opstelde. Met groot genoegen laat hij in de Pruisenkamer zijn verzameling busten, plaquettes en foto’s van Friedrich zien.

Franz Lerchenmüller

Het monument Seelower Höhen herinnert aan een latere bloedige periode uit de geschiedenis: hier vond in april 1945 de laatste slag van de Tweede Wereldoorlog plaats, waarbij 33.000 Russische, 12.000 Duitse en 5.000 Poolse soldaten om het leven kwamen. De tanks en kanonnen, de foto’s van de verwoeste steden en de graven van jonge Russische soldaten zijn een aangrijpende les over politieke waanzin.

Sporen van de DDR

Natuurlijk vind je aan de Oderbruch ook de sporen van vijftig jaar DDR. In Golzow herinnert een speciaal museum aan een heel bijzondere documentaire over het alledaagse leven in de DDR: ‘De kinderen van Golzow’. In 1961 koos regisseur Winfried Junge het stadje uit om het leven van 26 kinderen die net op school kwamen te filmen en door de jaren heen te volgen. De laatste documentaire werd pas in 2007 voltooid. Foto’s, schoolrapporten en tekstborden laten zien hoe de kinderen geleefd hebben en wie tijd heeft, kan in een aparte zaal ook een van de films bekijken.

Franz Lerchenmüller

Al voor de val van de Muur hebben alternatievelingen en kunstenaars uit Berlijn het land met de grote grondstukken en de goedkope huizen ontdekt. Hun kersenmarmelade, batik shawls, aquarellen en patchwork verkopen ze in de boerderijwinkels of in de ‘Kunstspeicher’, in Friedersdorf. Daar vind je tussen dikke houten balken over vijf etages behalve de verkoopruimtes ook mooie tentoonstellingsgelegenheden.

Wie hier wil leven, moet wel met originele ideeën komen: fotograaf Stefan Hessheimer laat bijvoorbeeld in zijn galerie ‘Koch und Kunst’ sfeervolle foto’s zien van met rijp bedekte biezen en nevelige rivieren, maar op bestelling kookt hij ook voor zijn gasten – bijvoorbeeld met pesto gevulde kippenborst in een serranojasje – en organiseert hij foto- en kookcursussen.

Fietsroute langs de rivier

Het laatste uitstapje brengt ons nog één keer terug naar de rivier, die het leven hier altijd sterk heeft beïnvloed en dat nog steeds doet. De silhouetten van de populieren en de brede groenzilveren wilgen begeleiden de fietser op de Oder-Neiße-fietsroute aan de andere oever. Kleine eilandjes met riet remmen de stroom af, een zwerm kieviten vliegt over en er strijken twee kraanvogels neer.

Zo hoog als de lucht met zijn scherp afstekende wolken boven de oevers uitreikt, zo diep spiegelt hij zich in de overstroomde polderweiden van het Sophiendal. Elke keer dat je omkijkt zie je een beeld in de stijl van de oude Hollandse meesters. Daar is het nog een keer: die romantische, wilde en opwindend mooie Oderbruch, zoals hij moet zijn geweest voordat de ‘olle Fritz’ hier aan het werk ging.