Thuis in Potsdam

‘Klein Amsterdam’ – zo wordt het ‘Holländische Viertel’, de Nederlandse wijk in Potsdam (half uurtje van Berlijn) in de volksmond ook wel genoemd. De ‘soldatenkoning’ Friedrich Wilhelm I liet het bouwen om de Nederlandse immigranten te werven. Ook tegenwoordig nog bekoort de wijk Nederlandse bezoekers met de architectuur van thuis en ook … met lekkere poffertjes.

Tekst: Philipp Eins

multiculturele geschiedenis

Wie vanuit Berlijn een uitstapje naar ‘Holland’ wil maken voor een korte vakantie met verse haring, echte Goudse kaas en een glas Heineken bier, kan kiezen: hij of zij rijdt in zesenhalf uur met de ICE naar Amsterdam, of in een half uur met de sneltram naar Potsdam. De hoofdstad van het bondsland Brandenburg heeft namelijk veel meer te bieden dan alleen maar Pruisische kastelen en tuinen. Het Holländische Viertel in het historische centrum van de stad heeft iets van de charme van de Noordzee in het Oosten van Duitsland. Maar het laat ook iets zien over de multiculturele geschiedenis van de residentiestad der vroegere keurvorsten.

Het is ongeveer een kwartier lopen vanaf het centraal station naar ‘Klein Amsterdam’. Je komt langs de stadshaven en een met classicistische zuilen versierde vroegere orangerie met een wijnrode gevel, waarachter tegenwoordig het filmmuseum schuilgaat. Een paar straten verderop steekt de Nikolaïkerk met haar blauwgroene koepel ver boven de daken van de stad uit.

Vanuit de Friedrich-Ebert-Straße slenteren passanten over de met linden beplante Platz der Einheit. Een tram rijdt langs de oude pastelkleurige bouwwerken die met stucwerk zijn versierd. In het zichtveld van de Nauener Tor, die met zijn neogotische vensters aan een middeleeuwse stadsmuur herinnert, duiken plotseling de eerste roodbakstenen huisjes met hun typisch Nederlandse geveltjes op. Het lijkt wel alsof je bij het oversteken van de straat per ongeluk de grens van een andere stad gepasseerd bent.

Foto: TMB- Fotoarchiv/Seibt

134 Bakstenen huisjes in vier blokken

Het Holländische Viertel bestaat uit vier huizenblokken met 134 voornamelijk uit drie etages bestaande huisjes. Achter de groen-wit geverfde luiken zijn restaurants, boetieks, galeries en ceramiek- en antiekhandelaren gevestigd. Terwijl de wijk tegenwoordig een geliefd winkelgebied is, was het oorspronkelijk een echte arbeidersbuurt. Friedrich Willem I gaf in 1737 opdracht voor de bouw met als doel de Nederlandse arbeiders aan te trekken en daarmee de economie te stimuleren.

Hoewel je er klederdrachten en klompen tevergeefs zult zoeken, zijn er toch nog enkele horecagelegenheden met een Nederlands tintje. Zo heeft de ‘Zum Fliegenden Holländer’ naast Berlijns kalfslever ook Noordzeekost als haringtartaar op de kaart staan. Het pannenkoekenhuis ‘Poffertjes en Pannekoeken’ lokt in de zomermaanden de voorbijgangers met zijn heerlijke geur van versgebakken pannenkoeken naar binnen. Het is bekend om zijn zoete Nederlandse gerechten, waaronder poffertjes en diverse soorten pannenkoeken met onder andere advocaat en vanille-ijs of hartig met zalm of kaas.

Foto: TMB-Fotoarchiv/Boettcher

Ambachtelijke taarten

Een van de geliefdste plekken bij bewoners en bezoekers is het Café Guam, een vroeger kunstenaarstrefpunt in de Mittelstraße. Achter de zware door het weer aangetaste voordeur word je verwelkomd door een gezellig luchtje van oude houten vloerdelen en versgebakken ‘Käsekuchen’, de specialiteit van Guam. Gasten zitten aan gepatineerde donkerrode tafeltjes. Achter de bar staat een crèmekleurige tegelkachel, die een eeuw lang onbeschadigd heeft doorstaan. “De taarten zijn alle zelfgemaakt door onze eigen banketbakker”, zegt uitbater Torsten Schink en wijst naar de vitrine bij de bar. Sommige taarten zijn traditioneel met poedersuiker bestrooid, andere met nougat of advocaat afgewerkt.

de pottenbakkersmarkt

Hoewel steeds meer kleine bedrijfjes vanwege de hoge huren de afgelopen jaren hun deuren moesten sluiten, gelooft Torsten Schink niet, dat de buurt zijn identiteit zal verliezen. “Uiteindelijk horen het Holländische Viertel en de kunstnijverheid gewoonweg bij elkaar”, zegt hij. Elk jaar in september komt een grote kring vaste klanten, om op de pottenbakkersmarkt in te kopen. En ook het jaarlijkse tulpenfeest in april trekt tienduizenden bezoekers: meer dan 150 handwerkers uit Nederland stellen dan hun oude ambachten uit hun land voor en laten bijvoorbeeld zien hoe klompen gemaakt worden.

Foto: Sanne Dost/shutterstock.com

Alexandrowka: de Russische kolonie

Naast het Holländische Viertel is er nog een bijna vergeten culturele schat in Potsdam: de Russische kolonie Alexandrowka. Deze ligt ongeveer een kilometer verderop aan de grens van de voorstad Nauen. De door appel-, kersen- en abrikozenbomen omgeven donker geverfde Russische houten boerenhuizen zien er in het parkachtige landschap vreemd uit tussen de twee verdiepingen hoge villa’s met hun lichtgele barokgevel die het straatbeeld in de voorname woonwijk bepalen.

De in 1826 en 1827 gebouwde kolonie Alexandrowka die tegenwoordig als werelderfgoed op de lijst van UNESCO voorkomt, is een kunstmatig dorp middenin de stad. Het werd op verzoek van Friedrich Wilhelm III ter nagedachtenis aan tsaar Alexander I aangelegd. Naarmate je verder de fruitboomgaarden inloopt worden de geluiden van de stad steeds zachter. De twaalf boerderijtjes staan op geruime afstand van elkaar en zijn volgens eenzelfde ontwerp gebouwd: alle zijn voorzien van een balkon en een schuur, de venster hebben lichte luiken. Het meest opvallend is het fijne houtsnijwerk langs de dakrand en balkonbalustraden.

Foto: ArtMediaFactory/shutterstock.com

Russische charme en Bœuf Stroganoff

“Hoe rijker een Russische familie was, des te meer versieringen brachten ze aan de huisgevel aan”, vertelt Enrico Bade, leider van het privémuseum over Alexandrowska in huis nummer 2. Hoewel de kolonie oorspronkelijk uitsluitend werd bewoond door Russische soldaten die tot het Pruisische leger behoorden, is er tegenwoordig nog maar een enkel huis, dat niet door Duitsers is gekocht. “Dat komt door de strenge erfenisrechten van de Russen”, legt Bade uit. Een huis in Alexandrowska mocht alleen maar aan mannelijke erfgenamen vererfd worden. Als er geen mannelijke erfgenamen waren, ging de boerderij terug naar de stad en werd verkocht.

De Russische charme is echter nog goed merkbaar in Alexandrowska. Dat komt niet alleen door het museum, waarin de geschiedenis van de nederzetting wordt uiteengezet, maar ook door de herberg in huis nummer 1, dat met kleurrijk Russisch houtsnijwerk is versierd. Hier kun je Borscht en Soljanka, gevulde Pelmeni-deegkussentjes en een goede Bœuf Stroganoff eten.

De Franse Kerk: een herinnering aan de hugenoten in Potsdam

Op de terugweg naar het Potsdammer centraal station kun je een kleine omweg via de Charlottenstraße maken, om de Franse Kerk te bezichtigen. Deze kerk is kenmerkend voor een ander hoofdstuk in de geschiedenis van Pruisen: rondom de kerk woonden enkele hugenoten die sinds het einde van de 17^e eeuw uit Frankrijk wegtrokken. Het ellipsvormige bouwwerk met de monumentale zuilen is ook tegenwoordig nog in bezit van de Frans-gereformeerde Gemeente in Potsdam en opent regelmatig haar deuren voor godsdiensten of concerten.

Foto: Door ArTono/shutterstock.com

Oorspronkelijk woonden de hugenoten in 49 huizen, die over slechts enkele straten verdeeld waren. Tegenwoordig is de kerk de laatste getuige van hun vlucht voor de katholieke geestelijken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden alle huizen vernield. De huidige meestal vier verdiepingen hoge huizen in de Franse wijk hebben helaas geen romaanse kenmerken meer. Alleen het in 2009 opgericht kunsthuis ‘Sans titre‘ (‘Zonder titel’), een oude fabriekshal waarin twee kunstenaars regelmatig tentoonstellingen organiseren, herinnert met zijn naam aan de historie van de wijk.

Aan het einde van een lange dag vol met indrukken, kun je je gelukkig prijzen als wandelaar in Potsdam. Na een paar kilometer lopen ben je cultuurhistorisch dwars door Europa gemarcheerd. Van de Frans Atlantische kust via het Nederlandse vlakke land tot aan Rusland en weer terug; wie door Potsdam banjert, is een echte wereldreiziger.

Info:

Informatie over Postdam kun je aanvragen bij het toeristenbureau van Potsdam.