Emden een onverwacht aantrekkelijk reisdoel
Emden is met haar musea, de haven en de bunkers een interessante bestemming.
Tekst: Franz Lerchenmüller
Een kunstmuseum; een absurd idee
Veel mensen vonden het een absurd idee: een kunstmuseum in Emden. Want wie zou er nou naar deze afgelegen hoek van Duitsland komen om schilderijen te bekijken, vroegen de Hamburgse vrienden van Henri Nannen zich af. Of richtte hij zich soms op de 50.000 inwoners van Emden zelf – VW-arbeiders in hun overall, Oostfriezen? Over hen maak je grappen, die verveel je niet met kunst. Nee, bij de gedachte aan een kunstmuseum in Emden moesten ook de inwoners van de stad het hoofd schudden. Waren er soms geen andere problemen, zoals de scheepswerven die moesten sluiten en dat de mensen met bussen naar Stuttgart gereden worden om nog ergens werk te vinden…?
Franz Lerchenmüller
Maar Henri Nannen, voormalige chef van het weekblad Stern, liet zich samen met zijn eveneens in Emden geboren vrouw Eske niet van zijn plan afbrengen. Ze investeerden hun vermogen in de kunstverzameling, wierven sponsoren aan, bedelden om geld en vonden steeds meer medestrijders. Op 3 oktober 1986 was het dan eindelijk zover: de Kunsthalle, gelegen tussen de stadsgracht en wat oude bomen, werd geopend. Het gebouw, gemaakt van rode bakstenen en voorzien van een glazen gevel, ligt vrij onopvallend aan de groene en rustige rand van de stad.
Dankzij het doorzettingsvermogen van het echtpaar Nannen kunnen de bezoekers tegenwoordig tussen de nachtstukken van de omstreden Franz Radziwill of de kleurrijke lichamen van Josef Scharl doorlopen, over de donkere, gesloten doeken van Emil Schumacher piekeren en in de kleurorgies van Asger Jorn wegdromen. De nadruk van de wisselende tentoonstellingen ligt op het expressionisme en postmodernisme.
Haringvisserij
De kunst kwam dus pas laat naar Emden. Als westelijkste zeehaven van Duitsland was de stad vroeger belangrijker dan tegenwoordig. Aan de Ratsdelft, een havenarm die doorloopt tot aan het raadshuis, liggen museumboten zoals de blusbloot ‘Deutsche Bucht’ en de reddingsboot ‘Georg Breusing’ in het water. Ze herinneren aan een groots verleden.
Franz Lerchenmüller
Jantje Vis, een knap Oost-Fries meisje in brons, presenteert een mand met haringen. Dat waren nog eens tijden, toen vanuit Emden zeventig tot tachtig haringloggers zes tot zeven keer per jaar uitvoeren naar de Shetlandeilanden, de Doggersbank of het Kanaal. Een van die loggers, de AE 7, een in 1908 gebouwde zwartbruine houten boot, ligt nog aan de kade. Met een beetje geluk ontmoet je Penning Berendt met zijn vrienden aan boord of in het Maritimes Museum.
De 87-jarige voer in zijn jeugd zelf op een van de boten. Tot vijftien of zestien man waren er aan boord. Onderdeks zijn de kleine kooien aan de hand van oude tekeningen nagebouwd. Op zee werd de haring direct schoongemaakt en met zout in vaatjes ingemaakt. De AE 7 had zeshonderd van deze zgn. ‘Kantjes’ aan boord. Tegenwoordig is de firma Fokken & Müller het enige bedrijf dat nog op grote schaal haring produceert: ‘Matjes’ in mosterd, cranberries, daslook of currysaus en minstens nog tien andere smaken. De vis hiervoor komt overal vandaan, maar niet meer met een boot uit Emden.
Franz Lerchenmüller
Auto’s in plaats van haring
Hoe het tegenwoordig met de haven gaat, kun je tijdens een havenrondvaart te weten komen. Natuurlijk gaat het in de op twee na grootse autolaadhaven vooral om personenwagens. Vanaf 1965 produceerde VW in Emden Kevers en sinds 1977 de Passat. In het havengebied zijn 45.000 parkeerplaatsen. Een transportwagen rijdt heen en weer tussen de rijen auto’s, zet chauffeurs af en begeleidt hen uiteindelijk met hun vaartuig naar de muil van de ‘City of Rotterdam’, een gigantisch autovrachtschip, waarin achthonderd exemplaren kunnen worden vervoerd.
Behalve auto’s speelt ook de windkracht een belangrijke rol in de haven: gondeldelen, rotorbladen en torensegmenten van windturbines liggen te wachten op hun vertrek. Op het offshore-schip ‘Wind Lift’ steken vier reusachtige stalen zuilen in de lucht. Het zijn steunpilaren die op de zeebodem kunnen worden neergelaten om het schip omhoog te heffen. De kraan op het vaartuig kan 500 ton dragen en verankert de offshore-installaties op zee.
Franz Lerchenmüller
Overgebleven bunkers en bunkermuseum
Vanaf de toren van het Oude Raadhuis valt op hoeveel bunkers er zich in de stad bevinden. Van de oorspronkelijk 35 exemplaren zijn er 31 behouden gebleven. In een ervan is het Bunkermuseum ondergebracht. Het was koud tussen de 1,10 meter dikke muren, maar dankzij de 350 mensen die er op zes etages bescherming zochten, steeg de temperatuur al snel. Foto’s en lijsten herinneren aan de nazitijd en aan de dwangarbeiders die bij de bouw van de bunkers werden ingezet (en er bij een luchtaanval zelf niet in mochten). Bij een alarm kwamen de inwoners van Emden met hun koffer die altijd onder het bed klaarlag en zochten ze hun vaste plaats op een van de groene bunkerbanken. Dan begon het wachten.
Franz Lerchenmüller
Een schoollokaal, de kleine keuken en halma- en damspelen moesten suggereren dat hier het leven ‘normaal’ doorging. Oude kranten berichten over een aangenaam verblijf in de bunker met vrolijk gezang. De werkelijkheid was uiteraard anders. Als de betonkolos door de bommen op de zachte bodem stond te trillen en het licht uitging, heerste er alleen nog maar pure angst en zorgen om wat men de volgende morgen buiten aan zou treffen. Op 6 september 1944 vonden de Emdenaren helemaal niets meer terug: een bomaanval had de binnenstad voor 80 procent met de grond gelijk gemaakt. Alleen de bunkers herinneren daar tegenwoordig nog aan.
Informatie
Tourist-Info Emden, www.emden-touristik.de
Bezienswaardigheden
Maritimes Museum, www.seefahrtsfreunde-emden.de
De collectie is bijeengebracht door voormalige zeelieden.Tussen scheepsmodellen, sextanten, oude seininstallaties en equatordooppapieren halen ze graag hun monsterboekje nog een keer tevoorschijn.
Kunsthalle, www.kunsthalle-emden.de
Ostfriesisches Landesmuseum, www.landesmuseum-emden.de
Bunkermuseum, www.bunkermuseum.de
