Saksische Shatterhand

30 mei 2019

Karl May werd met zijn indianenverhalen één van de succesvolste schrijvers van Duitsland. Zijn woonhuis in Radebeul in Saksen, ‘Villa Shatterhand’, is tegenwoordig een museum.

Tekst: Franz Lerchenmüller

De naam op het huis is niet bepaald treffend. ‘Villa Shatterhand’ prijkt met gouden letters op het witte, vierkante gebouw in deze burgerlijke omgeving van Radebeul. Het is de naam voor het onderkomen van de bijzonder avontuurlijke man uit het Wilde Westen en als de naam hierop van toepassing is, kun je de wigwam van Winnetou ook ‘kristalpaleis’ noemen.

Hier leefde hij dus tot aan zijn dood op 30 maart 1912: Karl May, de grote fantast, de harde werker en mensenvriend. Direct achter de villa ligt een park met talrijke bomen en planten uit Noord-Amerika. Achterin het park staat ‘Villa Bärenfett’ (Villa Berenvet). De blokhut van donkere boomstammen doet in ieder geval meer aan het Wilde Westen denken dan de villa. Een kleurige totempaal bewaakt de ingang en een levensgrote, al enigszins beschadigde krijger van glasfiber zit met een wolf op zijn arm op de grond.

Foto: Karl-May-Museum Radebeul/André Köhler

Boogschieten en verentooien

Naast de blokhut oefent een schoolklas in het boogschieten en bij ‘Sam’s barbecue’ ruikt het naar barbecueworstjes. In de in 1926 gebouwde houten hut is de indianenverzameling van Karl May te vinden en van één van zijn bewonderaars, de artiest Patty Frank. Achter de ingang liggen beren en poema’s in de duisternis op de loer. In vitrines zijn mocassins, tomahawks, kinderwiegjes en pijpen uitgestald. Een shoshone-tovenaar staat op ware grootte tegen de muur net als een stoïcijnse en onverstoorbare irokees met oorlogsbeschildering. In een diorama wacht een oud opperhoofd met een verentooi tot aan zijn kuiten voor zijn tipi op de krijgers die terugkomen uit de strijd. Met wilde overwinningskreten komen ze op de achterliggende beschilderde wand aan gegaloppeerd.

Foto: Karl-May-Museum Radebeul/Dietmar Berthold

de slag van Little Bighorn River

Een aparte ruimte is gewijd aan de slag van Little Bighorn River. Hier wonnen op 25 juni 1876 de Sioux en Cheyenne een verwoede strijd tegen generaal Custer en zijn soldaten. Een landkaart op de grond laat zien hoe de streek eruit zag. Verklaringen van ooggetuigen en een reusachtig schilderij van het slagveld geven een gedetailleerde indruk van deze dramatische dagen.

Pacifist en christen

Je zou het museum met z’n glazen vitrines, tekstborden en objecten bijna aandoenlijk ouderwets kunnen noemen. Het werd al in 1928 geopend; in de DDR heette het Indianenmuseum. Karl May was er namelijk lange tijd weliswaar niet verboden, maar zeker ook niet gewenst. De invloedrijke wereldreiziger zou met zijn verhalen wel eens een ongewenste reislust kunnen opwekken. Bovendien was hij pacifist en christen en gold desondanks als de lievelingsschrijver van Adolf Hitler. Pas aan het eind van de 70-er jaren veranderde het image van May, de vijfde van 14 kinderen van een arme weversfamilie, in dat van de verloren ‘zoon van de arbeidersklasse’. In 1985 werd het Karl-May-Museum voor het publiek opengesteld en trok in het eerste jaar 350.000 bezoekers.

De meest gelezen Duitse auteur

De schrijver is geboren op 25 februari 1842 in het Saksische Ernsttahl. Het ouderlijk huis is tegenwoordig een klein museum met een imposante collectie buitenlandse Winnetou-uitgaven; de boeken van de meest gelezen Duitse auteur werden immers in meer dan veertig talen vertaald en er werden meer dan tweehonderd miljoen exemplaren verkocht.

Hij heeft zijn landgenoten steeds weer onder de aandacht gebracht: Zonderlinge types uit het Westen als Sam Hawkens of Hobble Frank drukten bij meerdere generaties van lezers buiten Duitsland een stempel op het beeld van de Saksen. In het verre Damascus liet hij zelfs muzikanten uit Pressnitz liederen uit zijn geboortestreek voordragen. May’s jeugd was turbulent, met meerdere jaren in een tuchthuis wegens diefstal en oplichting. Pas toen hij redacteur werd in Dresden en zijn eerste boeken verschenen, oogstte de ‘Hakawati’, de verhalenverteller, steeds meer respect en welstand – en kocht hij in 1896 ook zijn witte villa in Radebeul.

Foto: Karl-May-Museum Radebeul/Alois Schießer

mystiek schilderij

In de ontvangstkamer hangt boven de Turkse fauteuils en de buste van de heer des huizes een bombastisch, mystiek schilderij van May’s vriend Sascha Schneider, dat er ongeveer hetzelfde uitziet als de afbeeldingen op de groen-gouden omslagen van de Karl-May-boeken. De vulpen en de bril van de schrijver zijn origineel. Op de begane grond worden bezoekers onverwacht geconfronteerd met een mythe: grover dan vermoed is Winnetou’s zilverbuks, de berendoder ziet er als een kanon uit, terwijl het Henry-geweer eerder sierlijk overkomt. Het zijn de geweren waarmee Karl May als Old Shatterhand door het Wilde Westen zou zijn gereisd. In werkelijkheid had May, er al twee van laten maken door Oskar M. Fuchs, toen hij graag als held voor fotografen poseerde. De ‘Winchester Henry 1866’ kocht hij er later bij.

In de pers aangevallen

In Radebeul vond men hem blijkbaar wel aardig, ook al was hij in met zijn werken in juridische verhandelingen verwikkeld en werd hij in de pers hevig aangevallen. Hij trouwde in 1903 in de Lutherkerk, die direct achter Villa Bärenfett staat. May was lid van de vakvereniging, ondersteunde kunstenaars en gaf een donatie voor het behoud van de Bismarcktoren. Hij werd begraven op de begraafplaats van Radebeul-Oost, onder een kopie van de Nike-tempel van de Acropolis van Athene. Tijdens zijn leven gold hij – staat op een bord geschreven – in menig wijnlokaal als ‘graag geziene, gezellige gast’.

In de werkkamer getuigen messen, waterpijpen en met parelmoer bezette intarsiakasten van de reizen, die hij later zelf– in het spoor van zijn eigen fantasie – ondernam. Het mooiste echter is de bibliotheek met lila gordijnen, duizenden boeken en een oriëntaalse koffietafel, compleet met koran.

May hield een soort van ‘Facebook’ bij

Een dik fotoalbum is tentoongesteld. De mensen die naar hem schreven, antwoordde hij graag: “Bei den innigen Geistes- und seelischen Beziehungen, in welche sich meine freundlichen Leserinnen und Leser zu mir gestellt haben, würde es mir sehr lieb sein, wenn ich recht oft durch Beilegung der Fotografie für mein Leser-Album erfreut würde”. Kortom, hij vroeg foto’s aan degenen die zich tot hem wendden, die hij vervolgens in zijn album plakte. Karl May was dus eigenlijk de eerste mens, die een ‘facebook’ bijhield – wie had dat ooit gedacht?