TOP
De ramen van het Bauhaus gebouw in Dessau ontworpen door Walter Gropius

Walter Gropius: De Bauhaus-architect die niet kon tekenen

Bauhaus leeft. Als je door Weimar en Dessau wandelt, zul je de creatieve sporen van de architectenschool van de uitzonderlijke kunstenaar Walter Gropius op elke hoek van de straat tegenkomen.

Tekst: Carolin John

Praktische progressiviteit

Toen Walter Gropius bijna honderd jaar geleden de Kunst- en Handwerkschool Bauhaus in Weimar oprichtte, ontketende hij een revolutie in de designwereld. Hij bracht studenten beeldende kunst samen met ambachtslieden en doceerde naast architectuur en industrieel design ook cultuur. Hij verbande het woord ‘kunst’ uit de naam van de voormalige Kunstgewerbeschule (de kunstnijverheidsschool) en doopte deze om in ‘Staatliches Bauhaus’.

Fietsers voor het Bauhaus gebouw in Dessau

Foto: Yvonne Tenschert/Stiftung Bauhaus Dessau

Geen architecten, maar internationaal gerenommeerde kunstenaars zoals Paul Klee, Wassily Kandinsky en Lionel Feininger werden als leraar naar zijn instituut gehaald. Gropius provoceerde de conservatieve bestuurders van Weimar met praktische progressiviteit. Hij ontdeed de architectuur van alle overbodige luxe. Daarmee markeerde hij het begin van het nuchtere, functioneel-zakelijke, platte bouwen.

De ideeën van Walter Gropius leven voort

Weliswaar bestaat het Bauhaus in zijn vroegere gedaante van hogeschool tegenwoordig niet meer. Maar de ideeën leven voort en zijn in het stadsbeeld opgenomen. Talrijke gebouwen in Thüringen herinneren aan de Bauhaus-stijl en informeren middels tentoonstellingen op Bauhaus-locaties in Weimar en Dessau, maar ook in Jena, Erfurt en Apolda, over de veelzijdigheid van deze bijzondere avant-gardeschool. In het ‘Haus am Horn’ vinden tegenwoordig nog steeds tentoonstellingen plaats. Het huis kan nog steeds worden bezichtigd. Het is gevestigd op de Horn 61 in Weimar. Ontworpen werd het ooit voor de grote Bauhaustentoonstelling van 1923, als modelhuis voor modern wonen en symbool van lifestyle.

Portret van architect Walter Gropius

Foto: Louis Held/Weimar Stiftung Bauhaus Dessau

In Weimar kun je de professionele sporen van Walter Gropius volgen dankzij een speciaal georganiseerde fietstocht of stadsrondleiding. Natuurlijk is het ook mogelijk om op eigen houtje Weimar en omgeving te verkennen. Misschien met een Bauhaus-menu in het oude centrum van Weimar en hier en daar een schets om een paar inrichtingsideeën voor thuis vast te houden. Degenen die niet kunnen schetsen, hoeven zich niet te schamen; ook Walter Gropius kon niet tekenen. Tijdens zijn studietijd schreef hij aan zijn moeder: “Ik ben soms een beetje somber en maak me zorgen over mijn toekomstige beroep. Want ik ben absoluut niet in staat de eenvoudigste tekeningen te maken. Ik kan nog geen rechte lijn op papier zetten.”

‘Vergroot de vensters, spaar woonruimte’

Gelukkig vond Gropius, die een uitstekende theoreticus en bekwaam retoricus was, snel praktische talenten. Met dank hieraan kon hij zijn verbale toelichtingen in tekeningen omzetten. Dat Gropius niet op zijn mond was gevallen, bewees hij in 1922, toen drie jaar na de oprichting van Bauhaus het industriële tijdperk de kunstenaars overtuigde en de Academie een eerste wijziging in de inhoudelijke filosofie afdwong. Gropius ging niet bij de pakken neerzitten, maar bedacht een nieuw pakkend motto. Voortaan was niet de slogan ‘vorm volgt functie‘, maar ‘ontijdeling’ en ‘ik-overwinning’ actueel. In 1925 verhuisde de Academie naar Dessau. Het naar Gropius’ ontwerp ontwikkelde bouwwerk dat volgens het concept ‘vergroot de vensters, spaar woonruimte’ is gebouwd, werd het symbool voor de Bauhausschool.

Het Bauhaus gebouw in Dessau van buiten

Foto: Claudio Diviza

Het gebouw van de Bauhaus Hogeschool in Dessau is inmiddels opgenomen in de Werelderfgoed­lijst ‘Bauhaus en zijn locaties in Weimar en Dessau’. Een kolos van glas, beton en staal met de naam ‘bauhaus’ in het typerende, strakke lettertype op de gevel. Het pand heeft lang leeggestaan. “In het trappenhuis hebben we bijna veertig kleuren gevonden”, vertelt onze gids. Tijdens de vele renovatiewerkzaamheden zijn de binnenwanden blijkbaar vaker overgeschilderd. “Aan het eind van de jaren twintig is er waarschijnlijk al voor de eerste keer overheen geverfd.” De verschillende verflagen zijn inmiddels verwijderd en het monument is in zijn oorspronkelijke staat teruggebracht.

Oude hiërarchieën opheffen

Dat Bauhaus rondom Walter Gropius in Weimar en later in Dessau de invloedrijkste vormgevingsschool van de twintigste eeuw werd, die de scheiding tussen kunst en handwerk ophief, was in feite een poging tot vernieuwing van eminent politiek en pedagogisch belang en een reactie op de toenmalige tijd. Na het einde van de Eerste Wereldoorlog vroeg de verwarde en gecompromitteerde intelligentsia zich af, op welke geestelijke basis men verder, of nieuw zou moeten denken. De reductie naar elementaire vormen en de opheffing van hiërarchieën schenen voor Walter Gropius de enige mogelijkheid te zijn.

Een trappenhuis in het Bauhaus gebouw in Dessau

Foto: Doreen Ritzau/Stiftung Bauhaus Dessau

Een gevolg van de sociaal reformistische, gezelschapsvormende instelling was, dat er na het volgen van zijn hogeschool niet alleen een creatieve titel op academisch niveau werd uitgereikt, maar ook een gezellendiploma van de Kamer van Ambachten. “Niet het voorwerp, maar de mens is het doel”, reageerde Laszlo Moholy-Nagy in 1929 op de ideeën van Walter Gropius. En de mensen hebben de taak dingen te verenigen, bijvoorbeeld de kunst en het leven.

Een historisch proces werd in gang gezet

Gropius werd als directeur van de Bauhaus Academie in 1928 opgevolgd door Hannes Meyer en zijn opvolger was Mies van der Rohe. In 1932 werd Bauhaus ook uit Dessau verdreven en in 1933 definitief door de nationaalsocialisten gesloten. Gropius week uit naar Harvard in Amerika, Mies van der Rohe naar Chicago en anderen vonden asiel in Berkeley. “Bauhaus was een idee”, verkondigde Mies van der Rohe al in 1953.

De buitenkant van het Bauhaus gebouw in Dessau

Foto: Doreen Ritzau/Stiftung Bauhaus Dessau

“Zo’n navolging kun je nooit in georganiseerd verband bereiken. Alleen een idee heeft de kracht zich in een dergelijke mate uit te dragen.” En het Bauhaus rondom Gropius heeft meer teweeggebracht: een door het creatieve idee in gang gezet historisch proces. Ervoor was er nog geen modernisme; erna was er niets anders.

Informatie over Walter Gropius

Ter gelegenheid van het 100e Bauhaus jubileum heeft Dessau een nieuw museum gekregen. ‘Bauhaus Museum Dessau’ werd op 8 september 2019 geopend. Bezoekers kunnen een bijzondere verzameling van interieurontwerpen uit de Bauhaus-stroming verwachten, van keramiek tot meubels. Daarnaast spelen de talrijke Bauhaus gebouwen in Dessau een rol.

Touristen-Information Weimar

Touristen-Information Dessau