30 Jaar samen Kerstmis vieren

Kerstmis was 30 jaar geleden in Duitsland een merkwaardig feest. Een feest, met veel gebruiken uit het Oosten die in het Westen niet bekend waren en omgekeerd en daardoor ook verrassingen met zich meebrachten. Mensen die jarenlang door een muur gescheiden waren, konden nu weer in familiekring samen dit feest vieren en lang gekoesterde tradities weer in ere herstellen.

Tekst: Jenifer Latuperisa-Andresen

Deze buitengewone Kerstmis van toen viert nu een jubileumjaar. Reden genoeg om nog eens herinneringen op te halen. Misschien helpt het ook dat het kerstfeest dit jaar met nog meer dankbaarheid beleefd wordt en het gemeenschapsgevoel, dat destijds als een soort golf van geluk door álle Duitse deelstaten spoelde, nog bewuster wordt beleefd.

Foto: Jürgen Ludwig/Bundesbildstelle

Alles was opeens waanzinnig spannend en bereikbaar

Ik was 14 jaar oud toen de Muur viel en de euforie was overal duidelijk merkbaar. Maar, zo helemaal begrijpen kon ik het nog niet. Ik ben een kind uit het Westen, uit het Ruhrgebied, ik had de Muur nog nooit gezien, maar ik had wel penvrienden in de DDR. Ze schreven mij elke week en ik maakte dagelijks met voorpret onze brievenbus open, om de opbrengst van mijn uitwisseling op roze briefpapier in ontvangst te nemen. Dat onze levens heel verschillend verliepen, was uit hun brieven niet direct op te maken. Ik ben iemand die allerlei zaken hartstochtelijk aanpakt en ik moest helaas vaststellen dat ik van de ene op de andere dag geen enkele brief meer kreeg. Mijn penvriendinnen hadden zich in lucht opgelost. Terwijl ik in 1988 voor Kerstmis nog rookmannetjes en met stof beklede houten krukjes in oma-stijl als geschenkpakket kreeg en ijverig chocolade en ander zoetwaren naar het Oosten stuurde, kwam in 1989 niet eens meer een kaartje aan. Ik heb toen niet begrepen waarom dat was. Maar als ik de verhalen van mijn huidige vrienden uit het Oosten hoor, dan weet ik het: alles was opeens waanzinnig spannend en bereikbaar.

In een bericht uit die tijd beschrijft Peter Borgman, die toentertijd leider van een Media Markt-filiaal in Bayreuth was, hoe zijn zaak bestormd werd en hij zijn artikelen, vooral televisies, direct vanaf de vrachtwagen verkocht. “Ik beleefde de beste verkoop van mijn leven.”

‘Techniekuitstapje’ naar het Westen

Ook bij de familie Scholz moest er voor het kerstfeest nog een televisie komen. Claudia, nu 40 jaar, herinnert zich haar ‘techniekuitstapje’ naar het Westen. “Omdat onze televisie stipt voor de kleurrijke kerst en jaarwisseling kuren vertoonde en een technische boycot van de eerste legale Duits-Duitse televisieprogramma’s mogelijk was, moest er snel een nieuwe tv komen. Mijn ouders investeerden een klein vermogen in onze eerste West-Duitse aanschaf en niet zonder trots vervoerden we het goede ding naar de ‘Heimat’.

Foto: Claudia Scholz

De terugweg was meer dan avontuurlijk. Mijn vader stuurde onze ‘Trabi’ kordaat op de rijksweg richting oosten en over de steile stukken op de A7. Omdat de auto bergop heel veel moeite had en iedere daling met ingehouden adem, aangetrokken handrem en verraderlijk stinkende remblokken gepaard ging, werden we al snel door de rest van het verkeer naar de vluchtstrook verwezen. Gedemotiveerd en in zijn eer als vlotte autorijder gekwetst, verliet mijn vader ten slotte de snelweg en reed in een rustig tempo naar huis.

Tijdens deze rit ontwikkelde ik een tot op heden gebleven afweer tegen alle mogelijke vormen van reisziektes. Als jongste en kleinste van de club, viel mij de eer ten deel om de terugreis achterstevoren mee te maken. Omdat de kofferruimte tot bovenaan toe vol zat, met de nieuwe televisie erbij, werd de bijrijdersstoel omgedraaid en zat ik op wat aan zitruimte nog over was. Daar maakte ik het me zo aangenaam mogelijk. Dat we de rit heelhuids hebben overleefd, was een klein wondertje, maar alles verliep op rolletjes en zo konden we terugkijken op een echt avontuur.”

Tussen protest en partijboek

Astrid Buchholz studeerde in de tijd van de val van de Muur al in Leipzig en manoeuvreerde zich tussen protest en partijboek door. De ‘Montagsdemonstrationen’ voor de vrijheid maakte ze live mee, net als de opmars van de soldaten die deze protesten probeerden te onderdrukken. Toen een vrachtwagenchauffeur haar na een feest vertelde dat de grenzen open waren, vertrouwde ze dit nieuws eerst niet en was ze er ook niet zo zeker van of het eigenlijk wel goed nieuws wás.

“Aan onze kerstboom hingen bonte kerstballen, grote en kleine. En veel, heel veel lametta. Een glanzende piek van schril gekleurd dun glas vormde de kroon op de feestelijke dennenboom. Elke jaar opnieuw dezelfde versieringen. We hadden immers niets anders. De lametta werd na het aftuigen zo goed mogelijk glad gestreken of als bol bewaard en het jaar erop weer uit elkaar geplukt, zodat we altijd heel veel ervan hadden. Het hing er volop en heel ‘zwaar’, soms ook als knollen tussen de takken. Zo was het altijd, ook tijdens de kerst van 1989.

Foto: Jürgen Ludwig/Bundesbildstelle

begroetingsgeld

Ik wilde naar het noorden. Kerstmis bij de familie en wat verheugde ik me al op de citroencrème van mijn oma. Maar de gebruikelijke route was opeens anders. Lange rijen voor een stempel in de DDR-identificatiekaart als uitreisvisum, overvolle perrons… Weekend na weekend heb ik geprobeerd naar huis te komen, een trein in noordelijke richting te krijgen. Tevergeefs. Berlijn lag halverwege, West-Berlijn ook. Zonder auto was dat het beste station op weg naar het begroetingsgeld dat mensen uit de DDR kregen. Treinen met mensen op elkaar gepakt, baby’s die door open ramen werden aangereikt, omdat je met een zuigeling meer geld kreeg. Mobiele handelaren op de Grimmasche Straße met allerlei prullaria uit het Westen, ook te koop voor ‘Ostmarken’. Dan eindelijk naar het noorden, de eerste rit met een ‘Trabi’ naar Lübeck. Voortdurend moest ik de aangeboden bananen afslaan die mij door het autoraampje werden aangereikt. Ik houd niet zo van deze vrucht en wilde ze ook niet cadeau krijgen, omdat ik uit een bepaalde richting was gekomen.”

Carsten Heinke, tegenwoordig reisjournalist en altijd onderweg, was 23 jaar oud toen de Muur viel. “Het einde van het land dat tot dan toe mijn vaderland was. De merkwaardige treurigheid daarover. Angst en onzekerheid gingen hand in hand met een onbeschrijflijke drang naar leven en daarbij de zoete, ongewisse vrijheid uit te proberen.” Het eerste wat hij deed, was inkopen doen, zoals bijna iedereen.

Foto: Dziurek/shutterstock.co

Een moeilijke keuze

Claudia mocht iets voor tien D-mark uitzoeken. Wat eerst een geluksmoment was, ontpopte zich vervolgens als een echte uitdaging. “Aangekomen in Göttingen gingen we linea recta naar de speelgoedwinkel die mijn zus Katharina en ik onderweg waren tegengekomen. Met het vaste voornemen de heilige tien mark die we ieder uit mochten geven zo goed mogelijk te besteden aan iets wat roze was en glitterde, liep ik vastbesloten de winkel in.

Dat had ik echter helemaal verkeerd ingeschat. Onder de indruk van zoveel nieuwe indrukken en onwetend wat deze kleurenpracht bij mij teweegbracht, was ik met deze enorme keus volledig overvraagd. Toen ik een eeuwigheid later eindelijk een beslissing nam, moest ik eerst behoorlijk tegen de tranen vechten. De troost kwam in de vorm van een prachtige pop met een roze jurkje met glitters in het haar en reusachtige blauwe kraalogen. Het was voor mij de hemel op aarde.”

Foto: Guillermo Celano/shutterstock.com

Een vlaag van geluk

De hemel op aarde vond ook Carsten, want hij bracht het kerstfeest in 1989 met vrienden door op de Krämerbrücke in Erfurt, “in mijn eerste zelf gekochte zwarte jeans uit het Westen”. Een voorproefje van een periode vol van levensvreugde. Niet in de laatste plaats omdat een ‘Wessi’ mijn nieuwe partner werd.”

En ook al was het kerstfeest in 1989 slechts bijzaak in vergelijking tot de belangrijke gebeurtenissen van dat jaar, het was een bijzonder feest voor het hele land. Een feest waarbij kleinigheden van onschatbare waarde waren. En tegenwoordig, als de citroencrème die oma met zoveel liefde toebereidde tijdens het kerstdiner wordt voorgezet , dan overkomt Claudia, Astrid en Carsten ook nu nog een vlaag van geluk en de herinnering aan Kerstmis van toen, daarginds.