Beuys and Bike: fietsen op de sporen van de kunstenaar
Tussen Kleef en Leverkusen is een nieuwe fietsroute ingewijd, waar je op de sporen van Joseph Beuys kunt fietsen. De route heet Beuys and Bike en is 300 kilometer lang.
Tekst: Ralf Johnen
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
Als je vandaag de dag de sporen van Joseph Beuys volgt, stoot je op een mythe die wordt gedomineerd door sterke uitspraken en tegenstrijdigheden. De in Krefeld geboren kunstenaar (1921–1986) was een avantgardistisch visionair, provocerend genie en begenadigd zelfpromotor in één. Critici zijn inmiddels overtuigd van biografische hiaten, ideologische dubieusheid, en een neiging tot banaliteit. Genoeg materiaal dus om een duidelijke mening te vormen.
Foto: Hans Lachmann/Archiv der Evangelischen Kirche im Rheinland
Naar aanleiding van de 100e geboortedag van Joseph Beuys kunnen bewonderaars en critici het werk en leven van de kunstenaar op een nieuwe manier ontdekken: Namelijk op de fiets. Om dit mogelijk te maken hebben meerdere toeristenbureaus een Beuys & Bike-Route langs zijn werkplaatsen samengesteld. De bijna 300 kilometer lange route loopt van Kleef in een grote boog door het Rheinland met enkele omwegen naar Leverkusen.
Eerste atelier in Kleef
Beuys groeide in Kleef op, niet ver van de Nederlandse grens. In het huidige Museum Kurhaus had de kunstenaar als jongeman zijn eerste atelier. Dat was na Beuys’ inzet in de Tweede Wereldoorlog, waarbij hij boven de Krim zijn vliegtuig neerstortte en hij het ongeluk overleefde. Dit voorval heeft hij later gemystificeerd.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
Beuys vertelde bijvoorbeeld dat hij door Tataren was gevonden, die hem acht dagen lang met traditionele huismiddelen hebben verpleegd. Dat was o.a. met een zalving van zijn wonden met behulp van dierlijke vetten en het warm houden van de patiënt in vilten dekens. Beide materialen zouden tot de favoriete werkstoffen van de latere wereldkunstenaar behoren. Het verhaal wordt tegenwoordig echter als fabel aangezien en geldt als typisch voorbeeld voor de wijze van zelfpromotie van de verteller.
Beuys-archief in Schloss Moyland
Deze anekdote is tekenend voor het ongewone karakter van de Beuys & Bike-Route. De volgende bestemming is Schloss Moyland in Bedburg-Hau. Het waterkasteel werd gebouwd in de 14e eeuw en kreeg ongeveer 500 jaar later een neogotisch uiterlijk. Tegenwoordig is in het kasteel de kunstcollectie te vinden van de gebroeders Hans en Franz von der Grinten, die meer dan 5000 werken uit het atelier van Joseph Beuys bevat.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
Het is de wereldwijd grootste collectie met werken van de kunstenaar, wiens invloed tijdens zijn leven alleen werd overtroffen door Andy Warhol. Hier is eveneens een archief gevestigd met een bestand van meer dan 200.000 documenten dat door de Düsseldorfer Kunstacademie wordt beheerd.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
Verder de stroom afwaarts volgend, in Duisburg, leefde Wilhelm Lehmbruck. Aan de beeldhouwer (1881-1919) is in zijn in het Roergebied gelegen geboortestad een museum gewijd. Een tentoonstelling onder de titel Alles ist Skulptur probeert vanaf 26 juni te laten zien welke invloed Lehmbruck op Beuys heeft uitgeoefend.
Beuys and Bike: het geboortehuis in Krefeld
De tocht gaat verder richting Bauhaus-stad Krefeld, waar Beuys werd geboren en leefde voordat zijn ouders naar Kleef verhuisden. Het plaatselijke Kaiser Wilhelm Museum is de enige plaats in Duitsland waar een van de door Beuys ontworpen ruimte-installaties is te zien. Ook dit museum wijdt ter gelegenheid van de 100e verjaardag een speciale tentoonstelling aan de kunstenaar onder de titel “Kunst = Mensch Joseph Beuys in Krefeld“. Direct om de hoek ligt het geboortehuis van Beuys.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
Na een omweg in richting Mönchengladbach komen de fietsers bij de volgende belangrijke arbeidsplaats aan. Hier behaalde Beuys met een solo-tentoonstelling zijn eerst grote succes. Ook is hij op de Johann-Peter-Boelling-Platz nog steeds aanwezig op een reusachtige muurschildering. Hierop is de innovator te zien op zijn welbekende wijze: Vissersjasje met zakken en een sigaret in z’n mond.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
De route gaat verder naar Neuss, waar het Insel Hombroich ligt. De naam is in meerdere opzichten verwarrend, want het is helemaal geen museumseiland, maar een gebied midden in de natuur met eersteklas cultuurobjecten. Met name zijn de Langen Foundation in een spectaculair bouwwerk van Tadao Ando en de Raketenstation als architectonische sculpturenpark de moeite van een bezoek waard. Hier had Anatol Herzfeld, een meesterleerling van Beuys zijn atelier in een oude schuur.
Werkplaats Düsseldorf
Joseph Beuys had met Düsseldorf, de hoofdstad van Noordrijn-Westfalen, de sterkste band. In de edele voorstad Oberkassel bevindt zich op de Drakplatz 4 het vroegere woonatelier. Ook heeft hij hier in de kunstacademie leren beeldhouwen, voordat hij er als docent heeft gewerkt. Legendarisch zijn de dialogen met leerlingen, die hetzelfde inzicht als hijzelf hadden over het thema dat de liberale mogelijkheden van de kunst op elk levensbereik zijn over te dragen.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
In de kroegen ‘Ohme Jupp’ en ‘Zur Uel’ heeft Beuys zich met studenten en kunstenaars uit de Düsseldorfer scene over politiek onderhouden. In de kerktoren van het nabijgelegen Meerbusch-Büderich tenslotte, bevindt zich het grootste behouden Beuys-werk dat in een openbare ruimte is tentoongesteld.
Misverstand in Leverkusen
Hiervandaan is het niet ver meer naar de grote finale in Leverkusen. Het daar gevestigde Schloss Morsbroich was het toneel van de bekendste anekdote over Joseph Beuys en de vergissingen en verwarringen over zijn oeuvre. Zo hadden de plaatselijke sociaaldemocraten op 3 november 1973 een deel van het tentoonstellingsgebouw voor een klein feestje afgehuurd. Omdat er enkele stoelen tekort waren, lieten twee dames de huismeester de magazijnruimte voor hen openen.
Foto: Johannes Höhn/Tourismus NRW
Hier waren behalve zitgelegenheden ook een oude badkuip, die met verbandmateriaal, pleisters en vet was ingepakt. Niet vermoedend dat het hier om een kunstwerk handelde, droegen ze het gehele ensemble naar de feestruimte. Hier maakten ze alles schoon – en de badkuip werd voor het spoelen van de glazen gebruikt. Op deze manier vernietigden ze het originele Beuys-kunstwerk, dat destijds al 80.000 D-mark waard was.
Er is geen betere manier om het werk van de vernieuwer uit Kleef en de opvattingen erover weer te geven En natuurlijk heeft ook Schloss Morsbroich een speciale tentoonstelling om herinneringen aan de kunstenaar leven te houden. De titel: ‘De katalysator Joseph Beuys en democratie vandaag de dag’.
Meer informatie over de fietsroute Beuys and Bike
Op de website van Niederrhein-Tourismus is uitvoerige informatie te vinden over de fietsroute Beuys and Bike.
Het is ook mogelijk om voor € 689 per persoon (in een tweepersoonskamer) een arrangement over dit thema te boeken. Hierbij zijn o.a. 7 overnachtingen inbegrepen, alle toegangskaarten voor de attracties en bagagetransport.
