Barokke kastelen in Baden-Württemberg

27 december 2020

Baden-Württemberg staat bekend om zijn barokke kastelen. Ten zuiden van Karlsruhe springt Schloss Rastatt in het oog. Een ideale tussenstop voor allen, die in het Zwarte Woud of naar de Bodeensee rijden. In de buurt ligt de bijbehorende zomerresidentie Schloss Favorite: Een echte geheimtip.

Tekst: Ralf Johnen

Kasteel Rastatt met zijn karakteristieke roze kleur

Foto: Arnim Weischer/Staatliche Schlösser und Gärten BW

De barokke residentie in het lieflijke plaatsje Rastatt werd vanaf 1697 iets verhoogd op een heuvel gebouwd. De opdrachtgever was de ook als ‘Türkenlouis’ bekende Markgraaf Ludwig Wilhelm von Baden-Baden (1655–1707), die na het einde van de Paltische Successieoorlog op de Rijnvlakte aanvankelijk alleen een jachtslot had willen laten bouwen.

Moeder en dochter bekijken de details van barokkastelen in Baden-Württemberg

Foto: Niels Schubert/Staatliche Schlösser und Gärten BW

Al snel echter gaf de vooral in de Turkse oorlogen succesvolle veldheer opdracht voor de bouw van een pronkvolle nieuwe woonplaats. Als voorbeeld gold voor de in Frankrijk geboren heerser zijn peetoom Lodewijk XIV. Net als bij veel andere kastelen diende het Versailles als inspiratiebron voor de bouw met 3 vleugels.

Vaden en zoon kijken naar een standbeeld in kasteel Rastatt

Foto: Niels Schubert/Staatliche Schlösser und Gärten BW

Optisch verschilt het kasteel Rastatt duidelijk met vergelijkbare objecten. De residentie is in een zachtrose kleur geverfd, die zich vooral in de avondzon tot een dramatische gloed ontwikkelt. Hoog boven op het dak licht de gouden Jupiterfiguur op, die in de volksmond ook wel ‘gouden man’ wordt genoemd. Deze staat symbool voor de schijnbare almachtigheid van de bouwer. Sommigen die ter plaatse goed bekend zijn, beweren te weten, dat de eigenlijke betekenis van de figuur is, dat hij op het dichtbijzijnde Frankrijk is gericht, om de ingeslagen bliksem daarheen af te leiden.

Recordtijd voor de bouw

Het kasteel Rastatt is binnen de recordtijd van slechts zeven jaar afgebouwd. Voor zijn dood wilde de heerser nog iets aan zijn nieuwe domiciel hebben: Ludwig Wilhelm en zijn familie leefden tijdens de bouw al in één van de gereedgekomen vleugels. Na de dood van Ludwig Wilhelm kreeg zijn gemalin Sybilla Augusta niet alleen de regentschap, maar ook de zeggenschap over de inrichting van het prachtvolle interieur.

Foto: Ralf Johnen

Het verschil met de andere residenties in Baden is, dat Schloss Rastatt in de Tweede Wereldoorlog geen enkele beschadiging heeft opgelopen. De basisprincipes van de barokke esthetiek zijn zeer authentiek aanwezig. Ook tegenwoordig vormt het kasteel aan de buitenkant een eenheid met het kasteelpark, dat zich tot ver achter de residentie uitstrekt, compleet met springbronnen en Biergärten. In de bijna Frans aandoende steegjes van de residentie lokken lokalen met wijn, Maultaschen en andere kenmerken van Badische levensvreugde.

Theatrale inscenering

Binnen wordt al snel duidelijk, dat een kasteel een theatrale inscenering van het leven moet zijn, die absoluut niets met bescheidenheid te maken heeft. Een echte sensatie krijg je te zien als je naar boven kijkt: Om de plafondbeschildering te benadrukken, heeft de architect Domenico Egidio Rossi (1659 – 1715) op de beletage een groot met stucwerk ingelijst gat open gelaten, dat een blik op het bovenaan geschilderde fresco mogelijk maakt. Zoals dat zo vaak bij barok het geval is, toont het een scène uit de Griekse mythologie, die een bepaalde symbolische betekenis heeft.

Het porseleinen kabinet van Schloss Favorite in Rastatt

Foto: Bernd Hausner/Staatliche Schlösser und Gärten BW

Het representatieve middelpunt van de residentie is de zogenoemde ‘Ahnensaal’, de zaal waar de portretten van de voorouders en grote kroonluchters hangen. De plafondschildering is een uitbeelding van Hercules, de held uit de Griekse mythologie, die door Jupiter in de godenhemel wordt opgenomen. In de baroktijd konden alle gasten dit alles ook in de juiste context plaatsen. Net zoals Hercules de wereld had bevrijd van onrecht, had Ludwig Wilhelm zich bij zijn Turkse Oorlogen voor het christendom ingezet.

Als voor Schloss Rastatt geldt, dat het niet de publiekelijke aandacht krijgt dat het eigenlijk verdient, dan is er bij Schloss Favorite sprake van een regelrechte geheimtip. Markgravin Sibylla Augusta liet het bouwwerk van 1719 tot 1730 voornamelijk als zomerresidentie aan de rand van Rastatt bouwen.

Kasteel Favorite bij Rastatt vanuit de lucht

Foto: Achim Mende/Staatliche Schlösser und Gärten BW

Porseleinkasteel

Zoals het grotendeels onveranderde bouwwerk ook tegenwoordig nog laat zien, mag er voor wat betreft ontspanning en genot in de natuur niets ontbreken: Schloss Favorite geldt als oudste en tevens best behouden porseleinkasteel van Duitsland, Ook door de problematische verwarming in de winter wordt het kasteel door slechte 35.000 mensen per jaar bezocht.

Foto: Staatliche Schlösser und Gärten BW

Het kasteel ligt temidden van een prachtig park. In het openbaar toegankelijke deel zijn vele wandelaars onderweg. Joggers lopen hun rondjes. En verliefde paartjes laten zich in de romantische barokke ambiance fotograferen. Als grootste blikvanger geldt een door waterpartijen en orangerieën omzoomde groene as. Deze leidt naar het drie verdiepingen hoge kasteel met zijn opvallende kiezelsteengevel.

Het park wordt tegenwoordig door vijf fulltime tuinmannen onderhouden. In het kasteel is nog een fantastische schoonheid te bewonderen. De achthoekige tuinzaal (Sala Terrana) is uniek. De wanden zijn namelijk over grote oppervlakte met blauwwitte tegels bekleed.

Delfts Blauw in kasteel Favorite in Rastatt in Baden-Württemberg

Foto: Ralf Johnen

Boulevardpers van de barok

De tegels doen denken aan Delfts Blauw. Het edele porselein diende aan de hand van simpele motieven ook als vertelling van verhalen. Jacht- en reisscènes wisselen op de wanden van de tuinzaal de afbeeldingen uit het dierrijk af. Een wijze van vertelling, die kunsthistorici tegenwoordig gekscherend ‘Boulevardpers uit de barok’ noemen.

De Eremitage van kasteel Favorite behoort tot de highlights van de barokkastelen in Baden-Württemberg

Foto: Andrea Rachele/Staatliche Schlösser und Gärten BW

Een bijdrage aan de reputatie van barok juweel is ook het spiegelkabinet van Favorite. In zijn soort is het de oudste in Duitsland. Sibylla Augusta heeft het laten inrichten met 313 verschillende spiegels, wat een bezoek tot een effectvolle belevenis maakt.

Maar de pronk van deze zaal wordt zelfs nog overtroffen. Het in Europa unieke Florentijnse kabinet beschikt op haar muren over 758 kostbare steentableaus, die in de ateliers van de Medici in Florence werden vervaardigd. Eigenlijk zijn het flinterdunne platen van marmer, graniet en halfedelstenen, die onder andere stillevens en landschappen uitbeelden. De uit stucmarmer bestaande vloer doet niet onder voor de enorme hoeveelheid details in de ruimte.