Jodelen is helemaal niet ouderwets

31 maart 2019

Gejodeld wordt er al eeuwenlang. Deze traditie is echter niet meer per se gebonden aan de Alpen: ook in Berlijn zijn er – ondanks alle techno en clubs in de stad – steeds meer actieve jodelfans. Dit is niet verwonderlijk, want het archaïsche gezang werkt bevrijdend en wordt inmiddels ook met moderne muziekstijlen gecombineerd. Op de sporen van een cultureel fenomeen.

Tekst: Cornelia Wolter

Naar de jodelles

Voor de cafés in Wrangelkiez wemelt het van de bezoekers. Iedereen wil in de zon zitten. Het is een typische zondagmiddag in Berlijn-Kreuzberg. Boven het Görlitzer Park zie je rookpluimen omhoog stijgen van de vele barbecues die daar worden aangestoken. Acteur Daniel Brühl zit ongestoord tussen de laat ontbijtende mensen voor de Raval bar, waar hij mede-eigenaar van is. De muren van de huizen in de Lübbener Straße staan door de kleurige graffiti te stralen in de zon. Uit voorbijrijdende auto’s dreunt een geluid van lage bastonen en Turkse hiphop.

Alm-sfeer in Berlijn

Maar we zijn hier niet heen gekomen voor de Street Art en ook niet voor de elektronische muziek. En ontbeten hebben we al een uur geleden. Nee, we willen hier naar binnen. De deur van het etablissement in de Lübbener Straße staat open, een knetterende houtkachel verspreidt de sfeer van een alm hut. Dat is in ieder geval onze interpretatie, want vandaag willen we leren jodelen.

Foto: Birgit Kaulfuss

De vier deelnemers – twee Parijse toeristen moesten hun deelname vanwege een pilotenstaking kortstondig afzeggen – hebben een leeftijd tussen begin dertig en midden veertig. “Ik heb de cursus op een plakkaat ontdekt”, zegt Katja in Berlijns dialect, zij is de jongste, “ik vond het meteen totaal cool.” In tegenstelling tot haar vader, die alleen maar afkeurend zijn hoofd schudde, toen zij over haar voornemen vertelde. Dirndls en alpenlandschap zijn de geijkte clichés waarmee jodelen in verbinding wordt gebracht. Terwijl het toch ook allang leeft in de steden, met Berlijn als de geheime jodelhoofdstad. Inmiddels zijn er in Berlijn een handvol jodelscholen, waarvan de cursussen en workshops regelmatig zijn volgeboekt.

Vertrouwen in je eigen stem

Zoals die van Doreen Kutzke. Met haar gaan we in een kring staan en na een paar ontspanningsoefeningen kan het beginnen. Eerst zijn we allemaal wat terughoudend. Het vertrouwen in onze eigen stem groeit echter snel en de verlegenheid maakt plaats voor verbazing over het volume en de kracht waarmee de tonen uit onze mond komen.

“Relaxed blijven en niet te veel nadenken, de klanken vinden hun weg”, zegt Kutzke vrolijk. Jodelen maakt de stem vrij, beweert ze. Dat klopt. Ook onze ademhaling wordt dieper en gelijkmatiger. Er ontstaat een lichamelijke ontspanning ongeveer net als bij yoga. Juist gezegd, kun je jodelen geen zingen noemen, maar klanken die afwisselend van de borst- en kopstem komen. Ze ontstaan door de variatie in toonhoogten, tempo’s en vocalen. Vroeger –lang voordat telefoon en internet waren uitgevonden –jodelden de herders en boeren in de Alpen om over lange afstanden met elkaar te kunnen communiceren.

Jodelcultuur 2.0

Doreen Kutzke is toneelspeelster en werd in de Harz geboren. Ze jodelt al sinds haar zesde jaar. Als artiest heeft ze met de klassieke jodelcultuur niet veel te maken, want ze combineert het jodelen met moderne, elektronische muziek. Met haar jodelschool is de knappe vrouw van achterin de dertig zo succesvol, dat ze ook regelmatig naar Wenen en Praag reist om workshops te geven.

Foto: Birgit Kaulfuss

“Het is geweldig om te ervaren hoe onbevooroordeeld de studenten daar over jodelen denken”, zegt ze enthousiast. Want in Duitsland moet ze zich vaak nog tegen het oudbakken image weren. In ieder geval heeft het jodeldiploma van Loriot ertoe bijgedragen, dat over jodelen een beetje lacherig wordt gedaan. “Aan het begin van de cursus worden er vaak nog grapjes gemaakt”, zegt Kutzke, “daar geef ik meestal geen commentaar op, want het gegiechel houdt heel snel op en gaat over in ontzag.”

in een soort overwinningsroes

In Bologna organiseerde Kutzke onlangs een heel bijzondere cursus: een jodelworkshop voor doofstommen. Hierbij maakte ze gebruik van de vibraties die bij het jodelen ontstaan. En inderdaad heb je bij het jodelen het gevoel, dat je schedel vibreert. Hoewel we slechts met z’n vieren zijn, lijkt het vertrek met onze klanken gevuld. Na een half uur jodelen we “Hoje hi ri ja hoe di”. Een paar jongens met scheef opgezette petten gluren nieuwsgierig, bijna bezorgd, door het raam. Maar we gaan gewoon door, in een soort overwinningsroes lijkt het wel.

Foto: Sandra Schuck

Ook Ingrid Hammer is door de jodelkoorts aangestoken. Sinds ruim twee decennia zoekt ze wereldwijd naar jodelvarianten. “Jodelen is een globaal fenomeen”, zegt Hammer en gooit haar rode vlechten over haar schouders. Ze heeft het Krimantschuli-gezang uit Georgiën ontdekt, Yellis van de Baka-pygmeeën in Centraal-Afrika, Saloma-gezang uit Panama en jodelaars, Wullaza en Dudler in Oostenrijk.

Wereldwijd wordt er gejodeld

In Appenzell heeft de zangeres ‘Zäerlis’ en ‘Ruggusserlis’ geleerd en in het Zwitserse Muotadal‘Juuzen’. In de Mongolië, Ethiopië, Spanje of Japan, bij de Eskimo’s in Alaska, in Thailand en Cambodja, in China, Mexico of Patagonië wordt gejodeld. En ook al klinkt het gezang soms heel anders dan het bekende jodelen uit de Alpen, het ontstaat met dezelfde techniek. Kortom, er wordt bijna in de hele wereld gejodeld.

Foto: Sandra Foyt/shutterstock.com

Urban Yodeling

Een goede indruk van het gejodel krijg je, als je In Berlijn-Schöneberg een repetitie bijwoont van Hammers uit 24 mannen en vrouwen bestaande jodelkoor ‘Urban Yodeling’. Er wordt driestemmig gejodeld. Ingrid Hammer dirigeert in het midden van de cirkel waarin het koor zich heeft opgesteld. Met inzet van het hele lichaam, soms dansend, dan weer met grootse gebaren, krijgt ze iedereen zover, dat de liederen klinken zoals ze moeten klinken. Daarbij gaat het om kleine nuances: “Nee, het moet verlangend klinken, niet sentimenteel”, zegt de Oostenrijkse en als ze het voordoet, weet je ook wat ze bedoelt.

Jodelen via omwegen

Hoewel Ingrid Hammer zelf jodelende familieleden uit de Steiermark heeft, ontdekte ze haar fascinatie voor het jodelen pas later via allerlei omwegen. “In mijn jeugd vond ik jodelen totaal burgerlijk”, zegt de vrouw uit Graz. Pas toen ze haar geboortestreek had verlaten, begon ze zich te interesseren voor het jodelen. Tegenwoordig geeft ze workshops in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland en leidt de jodelschool in Berlijn, waar ze ook leeft. Ze treedt op met het jodeltrio ‘la vache qui crie’ en werkt samen met de celliste Veronika Otto: “We jodelen rumba en walsen, maar experimenteren ook met de combinatie van cello en jodelen, waarbij je kunt improviseren”, vertelt de artieste.

Verlangen naar traditie

In Berlijn geeft Hammer driemaal per week jodelcursussen voor gevorderden en een keer per maand één voor beginners; ze zijn altijd lang van tevoren volgeboekt. Veel cursisten melden zich aan omdat de film ‘Heimatklänge’ ze zo ontzettend heeft aangegrepen. Velen geven aan, dat ze verlangen naar een traditionele en abstracte afleiding. En die vinden ze in het jodelen, waarbij ze door de aaneenschakeling van zinloze lettergrepen in de gelegenheid zijn zich volledig op de klank te concentreren.

Hoogtepunt van het Berlijns jodeljaar is 30 april. Op die dag vindt al enkele jaren de alpenhoorn- en jodelbijeenkomst plaats. En omdat de Alpen meerdere honderden kilometers weg liggen, is de de Hahneberg – met een duizelingwekkende hoogte van 67 meter –in Berlijn-Spandau als locatie uitgekozen. Inmiddels komen er ongeveer 500 bezoekers. En elk jaar worden het er meer.