Leven aan het meer: Paalhuizen aan de Bodensee

16 januari 2021

Een huis aan het meer? Dit ideaal leeft in Duitsland al veel langer dan de hit van Peter Fox. Meer dan 6.000 jaar geleden wisten de mensen in de Alpen deze vorm van nederzetting al op prijs te stellen. Aan de Bodensee wordt de geschiedenis van de paalhuizen in een openluchtmuseum getoond. Sinds 2011 staan ze als onderdeel van een groter complex op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Tekst: Ralf Johnen

huizen uit de steentijd en de bronzetijd boven de Bodensee in het Pfahlbaumuseum in Unteruhldingen

Foto: Tourismusmarketing Baden-Württemberg

Azuurblauw water, goed verzorgde wijnbergen en bij mooi weer een uitzicht tot aan de Zwitserse Alpen. Met deze kenmerken behoort de noordelijke oever van de Bodensee tot de mooiste regio’s in Duitsland. Het leven daar geldt volgens huidige maatstaven als aangenaam, beschouwelijk en rustig.

De leefomstandigheden in het zuiden van Baden-Württemberg waren al duizenden jaren geleden heel goed en geliefd. Dit toont een bezoek in Unteruhldingen, ca. 30 kilometer ten westen van Friedrichshafen aan. Hier is het plaatselijke Pfahlbaumuseum aan een nederzettingsvorm gewijd, die rond 6.000 jaar oud is. Destijds al woonden mensen rondom de Bodensee, maar ook in andere regionen in de Alpen in paalwoningen hoog boven het water.

De enigszins kwetsbaar uitziende bouwwerken werden van de 5^e tot de 1^e eeuw v. Chr. veel toegepast. Opgravingen uit de 19^e en begin 20^e eeuw hebben aangetoond, dat de mensen in de steen- en bronstijd in houten huizen boven het water leefden. Ze wisten destijds de voordelen van deze bouwwijze te waarderen.

Rijke jachtopbrengsten

De bewoners hadden in ieder geval een heel gemakkelijke toegang tot het water. Zo konden ze hun voedsel als het ware voor de huisdeur vangen. Ook tegenwoordig nog is de Bodensee bekend om de rijke visopbrengsten. In de restaurants komen snoekbaars en Felchen (een soort houting die alleen in de Bodensee voorkomt) in allerlei variaties op tafel.

Afgezien van de voedeselvoorziening was de ligging aan het water gunstig voor transport van waren. Bovendien bestond er een gemakkelijke uitwisseling met tijdgenoten, die aan de 273 kilometer lange oever van het op twee na grootste meer in Europa leefden. De hoge positie op palen bood bovendien bescherming bij mogelijk hoogwater. Over houten steigers waren de buren en het vasteland bereikbaar zonder natte voeten te krijgen.

Paalhuizen aan de Bodensee met boot dat uit een boomstam is gesneden

Foto: Tourismusmarketing Baden-Württemberg

Vocht en vorst

De bouwwijze van de paalhuizen aan de Bodensee had echter ook een groot nadeel. Zo tastten vocht en vorst het hout ernstig aan. Hierdoor hadden de domicilies aan het meer in de steen- en bronstijd slechts een houdbaarheid van ongeveer 15 jaar. Daarna moest het huis opnieuw worden gebouwd.

Al sinds 1854 wijdden wetenschappers zich aan onderzoek over de vroege bewoners van de Bodensee-regio. Ook de huidige bewoners waren lang geleden al gefascineerd door de geschiedenis. Daarom besloten politici, kunstenaars en ambachtslieden al in 1922 om samen een paalbouwmuseum te bouwen. Ze richtten een vereniging op, met als doel het historische erfgoed van hun voorvaderen nieuw leven in te blazen en het in het openbaar te presenteren.

Het Pfahlbaumuseum in Unteruhldingen toont ondermeer 23 huizen zoals ze er 3000 tot 5000 jaar gelegen uitgezien hebben

Foto: Tourismusmarketing Baden-Württemberg

Vanwege de centrale ligging werd als standoord gekozen voor het kleine stadje Unteruhldingen. In de huidige presentatie omvat het paalbouwmuseumn 23 historische bouwwerken uit verschillende tijdperken. Ze werden alle samen met de verbindingswegen. Op basis van opgravingen gereconstrueerd.

De deels goed behouden originelen werden in 2011 samen met vergelijkbare nederzettingen in de lijst van UNESCO Werelderfgoed opgenomen. In het Pfahlbaumusum in Unteruhldingen zijn alleen detailgetrouwe reconstructies te zien.