Maak kennis met de grote keizers in Mainz

19 september 2020

De tijden van de West-Europese keizers heeft het continent in belangrijke mate gevormd. Anders dan het tijdperk van de Romeinen is deze periode in onze huidige tijd nauwelijks onder de aandacht. Een grote tentoonstelling in Mainz met de titel ‘Die Kaiser und die Säulen ihrer Macht’ (De keizers en de zuilen van hun macht) wil hier verandering in brengen. Als begeleiding van de tentoonstelling is er een interessant programma samengesteld.

Tekst: Ralf Johnen

Een relief van de grote keizers in de dom van Speyer

Foto: Ralf Johnen

Karel de Grote (747/8 – 814) was de eerste West-Europese heerser, die na de Romeinse tijd de keizerlijke waardigheid ontving. Als regent over het Frankische Rijk heeft hij de basis gelegd voor structuren, die gedeeltelijk ook in de huidige tijd nog bestaan. Ook is het idee voor een keizerrijk van Gods genade op Karel de Grote terug te leiden. Na Karel de Grote moesten heersers door de paus gelegitimeerd worden. Niet in de laatste plaats heeft hij ook het standoord van bisdommen als Utrecht en het aardsbisdom van Keulen vastgelegd, die dat ook tegenwoordig nog zijn.

Groene heuvels in Rijnland-Palts in de buurt van rijksburcht Trifels

Foto: Ralf Johnen

Het ‘Raum am Rhein’ als centrum van macht

Als machtscentrum heeft Karel de Grote het zogenaamde ‘Raum am Rhein’ gekozen. Daarbij ging het om de regio met de drie steden Mainz, Worms en Speyer als middelpunt. In alle drie deze steden staat tot aan de dag van vandaag een machtige dom. Deze sacrale bouwwerken zijn slechts enkele van de vele symbolen die stonden voor de toenmalige betekenis.

Het stadhuis van Speyer met enorm grote oleanders

Foto: Ralf Johnen

Het Frankische Rijk was immers vele malen groter dan het Raum am Rhein. Het omvatte in de bloeitijd aan het begin van de 9^e eeuw grote delen van het huidige Duitsland, Frankrijk, België en gebieden in Noord-Italië, Oostenrijk, Zwitserland, Nederland en Noord-Spanje. Wanneer Karel de Grote in zijn machtscentrum verbleef, resideerde hij in een zogenaamde ‘Pfalz’, een luxe bouwwerk van enorme afmetingen.

Een model van de dom van Worms voor de kerk

Foto: Ralf Johnen

15 Aanvullende plaatsen

De overblijfselen van zo’n Pfalz zijn ook tegenwoordig nog te bewonderen in het wijnstadje Ingelheim, vlak voor de poorten van Mainz. Deze plaats in het Rijndal is één van de plaatsen die naast de tentoonstelling bezocht kunnen worden.

Standbeelden van de grote keizers in de dom van Speyer

Foto: Ralf Johnen

Om een nog completer beeld van de periode van de machtige keizer te vormen, kunnen bezoekers deze historische plaatsen bezichtigen. Vanaf Trier in het westen tot aan Lorch in het oosten en van Annweiler in het zuiden tot aan Kretz in het noorden, vind je op 15 plaatsen in Rijnland-Palts aanvullende informatie.

Uitzicht van Rijksburcht Trifels op de groene heuvels van de Palts

Foto: Ralf Johnen

Tot de 15 indrukwekkende historisch plaatsen behoort naast de drie domkerken ook de Rijksburcht Trifels bij Annweiler. Dit symboolrijke bouwwerk werd in de 12^e eeuw afgebouwd en is daarom een voorbeeld uit een geheel andere periode. Ongeveer vier eeuwen na Karel de Grote hebben andere adellijke geslachten de macht overgenomen. Eerst zijn dat de Salier (10^e tot 12^e eeuw), daarna de Staufer (11^e tot 13^e eeuw) en tot slot de Wittelsbacher (vanaf de 13^e eeuw), die Trifels tot een belangrijk machtscentrum hebben uitverkoren.

Een vrouw kijkt naar een model van de palts in Ingelheim

Foto: Ralf Johnen

De tentoonstelling in Mainz gaat ook over de hiervoor genoemde adellijke dynastieën. Omdat de tijd van de grote West-Europese keizers meer dan vier eeuwen beslaat, hebben de curatoren een selectie gemaakt. Naast Karel de Grote worden vier andere keizers die een grote invloed hadden op de voorgrond gesteld.

Restanten van de keizerpalts in Ingelheim aan de Rijn

Foto: Ralf Johnen

Breuk met de pausen

Allereerst was dat Hendrik II (973/8 – 1024), de laatste keizer van de Ottoonse dynastie. Daarna komen Hendrik IV (1050 – 1106) en Hendrik V (1081 – 1125). De zoon heeft geschiedenis geschreven, omdat hij zijn eigen vader uit de macht heeft gezet. Als laatste grote keizer wordt Frederik Barbarossa (1122 – 1190) voorgesteld. Onder hem kwam het tot een breuk met de pausen. Gelijktijdig brak met de komst van de ridders een nieuw tijdperk aan.

Fotograaf voor reliefs van de Keizers in de tentoonstelling "Die Säulen der Macht" in het Landesmuseum van Mainz

Foto: Ralf Johnen

Om de vroege middeleeuwen in beeld te brengen, hebben de curatoren in het Landesmuseum Mainz 250 hoogwaardige tentoonstellingsstukken verzameld. Hiertoe behoort de enige behouden bronzen keizerskroon en het Grote Heidelberger Liederhandschrift. Dit boek omvat een groot deel van alle Middelhoogduitse liederen. Het wordt slechts eenmaal in 15 tot 20 jaar in het openbaar tentoongesteld.

Middeleeuws handschrift uit Heidelberg in het Landesmuseum van Mainz

Foto: Ralf Johnen

Zo lukt het de makers van de tentoonstelling een fascinerend beeld van een lang vergane periode te creëren. Tegelijkertijd informeert de expositie over hoe bondgenootschappen en bezit het behoud en de winst van macht ondersteunen – een kennis die van blijvende waarde is. Wie zich interesseert voor geschiedenis, moet eigenlijk een bezoek aan Mainz brengen. Het heeft geen haast, want de tentoonstelling ‘Die Kaiser und die Säulen ihrer Macht’ is tot 18 april 2021 in het Landesmuseum Mainz te zien.

Wijnglas met Fruehburger in het plaatsje Ingelheim aan de Rijn

Foto: Ralf Johnen

Een lang weekend in Rijnland-Palts

Een bezoek aan de verschillende historische plaatsen maakt het beeld van de tentoonstelling nog completer. Het is ideaal om hiervoor een lang weekend in Rijnlands-Palts te plannen.