Midden in Duitsland ligt Göttingen, een middelgrote studentenstad met een universiteit die ver over de grenzen bekend is. In een romantisch vakwerkdecor voerden 46 Nobelprijswinnaars hun baanbrekende experimenten uit, en ook nu staat de schijnbaar gemoedelijke stad in het teken van de wetenschap. Maar daarnaast is er nog van alles te beleven in de groene omgeving.
Tekst: Fabian Takx
Romantisch decor
De Franse zangeres Barbara zong in 1964 al dat in Göttingen rozen en liefde bloeien. Daar is deze stad in het hart van Duitsland inderdaad romantisch genoeg voor. Göttingen is een jonge stad, een kwart van de 120.000 inwoners studeert. Het compacte centrum telt dan ook veel oude universiteitsgebouwen, tweedehands-boekhandels en kroegjes. En vakwerkhuizen, sommige zelfs uit de 16de eeuw.
© Fabian Takx
Meer dan 300 plaquettes op gebouwen maken duidelijk welke beroemdheden hier hebben rondgelopen. Zoals J.P. Morgan, de latere eigenaar van de Titanic. Het levendigst is de Markt met het oude raadhuis waarvoor, boven een droogstaande waterput, het beeldje staat van Gänseliesel, een ganzenhoedster. Volgens een traditie moet iedere afgestudeerde haar kussen. Een ander bekend ontmoetingspunt is een beeld van een dansend jong gezinnetje op de kruising van de Prinzenstrasse en de Weender Strasse, de belangrijkste winkelstraten. Volgens onze gids zijn ze zo vrolijk omdat die straten in 1980 voetgangerszone werden, maar misschien is dat een grapje.
© Fabian Takx
Een gevangenis in de aula
Het classicistische aulagebouw van de Georg-August-Universität op de Wilhelmsplatz werd in 1837 neergezet op last van Wilhelm IV (de laatste koning van Groot-Brittannië, Ierland en Hannover) om de honderdste verjaardag van de universiteit te vieren. Je kunt het bezichtigen met een stadsgids. De ‘Uni’ is misschien niet zo groot, maar wel beroemd. Ze heeft maar liefst 46 Nobelprijswinnaars voortgebracht, op de 115 Duitse winnaars in totaal. Vooral in de natuurwetenschappen scoort ze goed. De laatste winnaar was in 2014 de chemicus Stefan W. Hell van het plaatselijke Max Planck-instituut. Andere beroemde natuurwetenschappers zijn Niels Bohr, Robert Oppenheimer (ja, die) en Werner Heisenberg. En de gebroeders Grimm waren hier hoogleraar in de letteren.
© Fabian Takx
Onze gids dr. Gudrun Keindorf laat na de grote aula met zijn (nep)Dorische zuilen en vorstenportretten een unicum zien: de 19de-eeuwse universiteitskerkers, waar studenten terechtkwamen die zich hadden schuldig gemaakt aan duelleren, gokken of openbare dronkenschap en dergelijke. De celmuren zijn volgekalkt met graffiti en karikaturen. Graaf Otto von Bismarck, de eerste rijkskanselier van Duitsland, heeft hier regelmatig gezeten. Hij studeerde maar drie maanden rechten in Göttingen, maar zijn besnorde buste staat wel in de hal. Gudrun voelt zich verplicht te vermelden dat de ‘Uni’ zich in later jaren helaas vierkant achter het naziregime schaarde. Het toeristenbureau van Göttingen biedt rondleidingen over verschillende thema’s.
Experimenteerdrift
Interessant zijn de eerbiedwaardige historische wetenschappelijke instituten die je met gids kunt bezoeken. Zo betreden we bij het invallen van de duisternis het historisch observatorium waar de beroemde wis- en natuurkundige Carl Friedrich Gauss (1777-1855) sterren keek en experimenteerde met magnetisme. Met hulp van een assistent wist hij op afstand signalen over te brengen: de kiem van de hedendaagse telecommunicatie. Een busritje van het centrum ligt de Wiechert’sche Erdbebenwarte, een aardbevingsstation. Je kunt er onder meer de oudste seismograaf ter wereld en allerlei andere oude meetapparaten aan het werk zien. Om ons te laten ervaren hoe het is om een aardbeving te beleven, voert onze gids ons mee een bos in waar hij een enorme ijzeren kogel met een afstandsbediening in een groot gat laat vallen. En inderdaad, de aarde beeft dat het een aard heeft.
© Fabian Takx
Waardenvrij bestaat niet
Hoe gaan wetenschappers te werk? Die vraag beantwoordt het Forum Wissen, een hedendaags museum in het voormalige museum voor natuurlijke historie, vrijwel naast het station. Aan de hand van de uitgebreide wetenschapshistorische collectie van de universiteit maakt het nieuwe museum op een fantasievolle en eigentijdse manier duidelijk dat wetenschappers niet altijd waardenvrij of inclusief te werk gaan. Zo worden onder meer de rasse-theorieën van de Göttinger ‘natuurvorser’ Johann Friedrich Blumenbach (1752-1840) toegelicht. Daarnaast zijn er natuurlijk foetussen op sterk water, krakende kabinetten en een restaurant met een reusachtig skelet aan het plafond. Het museum vertelt dus niet alleen de geschiedenis van de universiteit van Göttingen, het wil bewustwording kweken over de betekenis van de wetenschap in de samenleving. Ook voor kinderen zeer amusant en leerzaam.
© Fabian Takx
Natuur en kunst
Niet te missen is de hortus botanicus. Hij werd tegelijk met de opening van de universiteit werd aangelegd in 1736 als ‘hortus medicus’. De ingang is even zoeken, maar daarachter strekt zich een groot en gevarieerd terrein van 4,5 hectare uit met romantische doorkijkjes, medicinale tuinen, tropische kassen en veel meer. En de toegang is gratis. Bijzonder is het knusse café dat je bereikt door een stenen tunneltje door te gaan.
© Fabian Takx
Naast de tuin bevindt zich een museum met de kunstverzameling van de universiteit, waaronder zelfs werk van Hollandse meesters als Rembrandt. Het Städtisches Museum zit in een fraai vakwerkpand en is ook interessant, met veel historie over de godsdiensttwisten ten tijde van Luther en een boeiende tijdelijke expositie (tot januari 2025) over de banden van de universiteit met de Duitse koloniën. Daarna is het leuk over de stadswallen te lopen, een kilometerslange promenade rond het halve centrum. Onderweg kom je bij een watermolen het popperige huisje tegen waar Otto von Bismarck moet hebben gewoond tijdens zijn korte studententijd.
© Fabian Takx
Zout als oplossing
Wie terug wil in de tijd moet naar de fabriek waar het puurste zout van Duitsland wordt gewonnen, de Saline Luisenhall. In een buitenwijk van Göttingen zit enige nog werkende ‘Pfannensaline’ van Europa, dat alleen daarom al op de monumentenlijst staat. Hier wordt 250 miljoen jaar oud zeezout van 450 meter diepte opgepompt met stokoude apparatuur. In 1850 werd de eerste productiefaciliteit neergezet en daarna is er maar mondjesmaat gemoderniseerd. Je ziet hoe het zout uit het water wordt gekookt in reusachtige zoutpannen, met de hand eruit wordt geschept met loodzware spades en daarna verwerkt. Fotograferen verboden.
© Fabian Takx
Er zit ook een medisch verantwoord zoutwaterbad bij, waar je van tevoren moet reserveren. Schijnt bijzonder heilzaam te zijn bij huidaandoeningen en problemen aan het ademhalings- of bewegingsapparaat. En natuurlijk zijn de zoutproducten ook ter plaatse te koop. De bekende Duitse producent van verzorgingsproducten Kneipp gebruikt het Luisenhaller zout ook, en ook in Duitse sterrenrestaurants wordt het graag aangewend. Bezichtigingen kun je boeken bij de VVV van Götttingen.
Leren van de natuur
Vlak bij het plaatsje Duderstadt ligt het Naturerlebnismuseum Gut Herbigshagen. Het is de schepping van de bekende Duitse natuurfotograaf en -filmer en presentator van natuurdocumentaires Heinz Sielmann (1917-2006). Hij kocht dit landgoed in 1994 met zijn vrouw Inge om mensen – en zeker kinderen – vertrouwd te maken met de natuur. In een soort kinderboerderij kunnen ze volop inheemse dieren als ezels en konijnen aaien, en op het uitgestrekte terrein mogen ze spelen in een Pippi Langkous-achtige blokhut (het ‘KIKA-Baumhaus’). Prachtige Keltische koeien grazen op een bergweide en je kunt hier uitgebreid wandelen en opgaan in de natuur, inclusief fraaie kruidentuinen, een blote-voeten-pad en dergelijke. Een bescheiden restaurant is er ook.
© Fabian Takx
Interessant detail: tijdens de Tweede Wereldoorlog zat Sielmann bij de Luftwaffe, waar hij Josef Beuys trainde. Later bleven Sielmann en de wereldberoemde kunstenaar bevriend. Sielmanns as ligt in een aan Franciscus van Assisi (de heiige van de dieren) gewijde kapel op het landgoed.
Vakwerk en horror
Duderstadt is een mooi oud stadje met veel vakwerkgevels en een prachtig Raadhuis, waarvan het oudste deel uit de veertiende eeuw stamt. De plaatselijke VVV zit daar ook. Je kunt een rondleiding krijgen door het raadhuis en horen over de plaatselijke beul en andere kleurrijke details. Als je de toren beklimt heb je een wonderschoon panorama over het stadje en de omringende heuvels.
© Fabian Takx
Heel wat anders is het Grenzlandmuseum Eichsfeld vier kilometer vederop. Het ligt op de plek waar tot 1989 een streng bewaakte grensovergang lag tussen de Bondsrepubliek Duitsland en de DDR. Uiteraard mochten alleen West-Duitsers de grens over. Een uitstekende gids kan je in dit boeiende en goed gedocumenteerde museum gruwelverhalen vertellen uit die tijd, toen velen vergeefs probeerden van Oost naar West te komen, wat door het leggen van mijnen, schrikdraad met hoog voltage en het opereren van scherpschutters werd verhinderd. Met een pop van een Oost-Duitse douanier wordt het allemaal nog beeldender. Er is ook een ‘Grenzlandweg’, een wandelroute van 6 kilometer langs 24 ‘infopunten’, zoals bunkers en achttorens en andere overblijfselen van de DDR-tijd.
Drieduizend soorten brood
Duitsland telt meer dan drieduizend broodspecialiteiten en is daarmee wereldwijd koploper. Geen wonder dat ze daar trots op zijn. Dat vertelt de directrice van het broodmuseum in het nietige dorpje Ebergötzen, ongeveer 15 kilometer van Göttingen. Agnieszka Steuerwald is van origine Poolse, maar een betere ambassadrice voor de Duitse broodtraditie kun je je niet voorstellen. De directrice geeft ons een workshop broodjesbakken naar eigen ontwerp en leidt ons enthousiast rond door het museum in een laatbarok gebouw (vroeger van de boswachter). Hier komt de hele Europese broodgeschiedenis voorbij aan de hand van allerlei werktuigen en kunstwerken, en natuurlijk brood in vitrines. Brood is veel meer dan brood alleen, dat is duidelijk, het heeft ook allerlei symbolische betekenissen, denk maar aan de eucharistieviering.
© Fabian Takx
Het museum ligt in een mooi park met een medicinale kruidentuin, een oude broodoven en meerdere andere eeuwenoude gebouwen, waaronder een standerdmolen uit 1812 en een watermolen uit 1600. In het museumrestaurant hebben ze eerlijke kost en natuurlijk veel brood.
© Fabian Takx
Max & Moritz
In Nederland kennen jongeren de ‘deugnieten’ Sjors en Sjimmie niet meer, laat staan Wipneus en Pim, maar die duo’s zijn toch nog altijd bekender dan Max & Moritz, twee striphelden die in Duitsland nog altijd in het collectieve geheugen leven. (Hoewel, in de Efteling heb je wel een Max & Moritz-‘dubbele familieachtbaan’.) Vlak bij het broodmuseum is een klein museum dat deze twee ‘Buben’ en hun schepper Wilhelm Busch (1832-1908) eert. De strip kwam voor het eerst uit in 1865, met tekeningen en rijmende bijschriften van Busch.
© Fabian Takx
Max & Moritz staan juichend bij de ingang van de oude graanmolen van Ebergötzen, het dorp waar Busch vanaf zijn 9de vaak over de vloer kwam in het gezin van de molenaar, wiens zoon Erich Bachmann model stond voor Max (en de schrijver dus voor Moritz). Ook op latere leeftijd bleven ze dikke vrienden en rookten ze samen sigaren in de molen, want kunstenaar Busch had na een aantal straatarme jaren een goudmijn aangeboord met zijn beeldverhaal, dat geldt als de eerste comic ter wereld.
Horeca est
Terug in Göttingen moet er natuurlijk nog gegeten, gedronken en geslapen worden. Wij logeerden in Hotel Central, dat vanwege die ligging en het goede ontbijt kan worden aanbevolen, maar verder niet luxe is. Zorg er wel voor dat je niet aan de straatkant boekt, want het ligt in een uitgaansgebied. Göttingen wemelt van de horecagelegenheden. Wij aten oer-Duitse kost in het rustieke Kartoffelhaus, stijlvol en klassiek in Bullerjahn in de voormalige raadskelder en curry- en braadworst in de lokaal beroemde snackbar Glöckle (De portretten van de uitbaters aan de muur lijken die van eminente wetenschappers.) Heerlijk Duits met top-gezelligheid en traditionele keuken is restaurant Zum Szültenbürger (#1 op TripAdvisor). Voor vegetariërs is LOKALNeun een goede keus. Een fijn café voor een rustig glas bier is het pretentieloze Café Bar Wohnzimmer Schroeder (Jüdenstrasse 29).
© Fabian Takx
Spannende excursie
Kassel ligt een kleine 50 kilometer van Göttingen en is absoluut interessant om te bezoeken. Hoogtepunt, letterlijk en figuurlijk, is de Wilhelmshöhe, een zeer uitgestrekt park met een beroemde Herculesbeeld boven op een pyramide, een fantasie-nepruïne uit de 19de eeuw en een enorm barok kasteel met een indrukwekkende kunstverzameling, ook van 17de-eeuwse Hollandse meesters als Rembrandt. Daarnaast is er elke vier jaar de Documenta, naast de Biënnale van Venetië het belangrijkste internationale kunstevenement ter wereld. In de Neue Galerie is behalve hedendaagse kunst en een zeer speciale ruimte ingericht door Joseph Beuys ook een permanente expositie over de geschiedenis van de Documenta te zien
